Міхал Гіль: “Пра нашу Пастаўшчыну напісана больш за 50 кніг”

Гутарка

З Міхалам Гілём пазнаёміўся ажно ў Шчэціне на адным з краязнаўчых семінараў у пачатку 2000-х гадоў. Ён сярод усіх вылучаўся сваёй магутнай постаццю, веданнем краязнаўчай справы і шчырасцю. А потым, калі раз’ехаліся па сваіх рэгіёнах у Беларусі, падтрымлівалі і да сённяшніх дзён падтрымліваем сувязі: то кнігамі абмяняемся, то лістамі, то пагутарым па тэлефоне. Нам ёсць аб чым весці гутарку і паразважаць. Шчыра прызнаюся, Міхал Гіль шмат зрабіў для роднай Пастаўшчыны, для ўшанавання сваіх знакамітых землякоў. Ды і не толькі для свайго раёна, але і для Беларусі наогул.

Нарадзіўся Міхал Гіль 12 кастрычніка 1958 года ў Паставах. Спачатку актыўна займаўся грамадскай і палітычнай дзейнасцю. Быў адзін з заснавальнікаў партыі Беларуская Сацыял-Дэмакратычная Грамада. Цяпер неяк палітыка адышла на другі план. А засталася толькі грамадска-культурная дзейнасць. Ён з’язўяецца старшынёй раённай арганізацыі ГА „Таварыства беларускай мовы імя Ф. Скарыны”, cтаршынёй праўлення Пастаўскага раённага грамадскага аб’яднання „Экаагратур”, сябрам Беларускай асацыяцыі журналістаў. Рэдагаваў рэгіянальныя часопісы „Нашы карані”, „Барвы”, бюлетэнь НДА „Крэсы Еўропы”. Быў рэдактарам бюлетэня „Краязнаўца Паазер’я”, які ператварыўся ў часопіс „Нашы карані”, і газеты „Сумежжа”. Абіраўся дэпутатам Пастаўскага гарадскога Савета і Пастаўскага раённага Савета дэпутатаў. Васямнаццаць гадоў да 1999 года працаваў у Паставах інжынерам аддзела матэрыяльна-тэхнічнага забеспячэння завода „Беліт” (радыёэлектроніка), некалькі гадоў займаўся агратурыстычнай дзейнасцю, а цяпер большасць часу праводзіць у вёсцы Вярэнькі на Пастаўшчыне, дзе апрацоўвае зямлю і дыхае жывой прыродай. І, вядома ж, займаецца краязнаўствам.

 

Спадар Міхал, Пастаўшчына – ці не адзіны на сёння раён Беларусі, дзе працуе шмат добрых краязнаўцаў. Ці няма сярод вас творчай і пошукавай канкурэнцыі?

– Сапраўды, краязнаўцаў шмат. Двое ўжо даўно жывуць і працуюць у Польшчы. Гэта Іосіф Зямчонак, які жыве ў Варшаве, і Юрась Гарбінскі – у Любліне. Там яны абаранілі доктарскія дысертацыі, выкладаюць, пішуць кнігі. У Паставах самы вядомы на сёння – Ігар Пракаповіч – краязнаўца і літаратар. Толькі на краязнаўчую тэматыку ён напісаў і ўклаў больш 25 кніг, не кажучы пра зборнікі паэзіі. Ігар – шматгранны даследчык Пастаўшчыны. У Лынтупах жыве вядомы ў рэгіёне краязнаўца і літаратар, даследчык камянёў, курганоў і паганства Алесь Гарбуль, у Дунілавічах – даследчык гэтага мястэчка і ваколіц Франц Хоміч, які нават мае свой невялікі музей. У Гуце жыве і працуе настаўнікам гісторыі Мікалай Арэх, які таксама даследуе родныя мясціны і стварыў у школе краязнаўчы музей.

А яшчэ на Пастаўшчыне жыве цікавы краязнавец Іван Драўніцкі…

– Асобная постаць нашага краязнаўства – гэта, сапраўды, Іван Пятровіч Драўніцкі. З ім у мяне шматгадовая сапраўдная дружба. Яму ўжо 85 гадоў, а ён яшчэ поўны сіл для краязнаўчай працы. Раней пісаў артыкулы ў перыядычны друк, шмат яго артыкулаў надрукавана ў кнігах „Памяць” Мядзельскага, Пастаўскага, Астравецкага раёнаў, якія ён добра ведае, паколькі ўсё жыццё было звязанае з гэтымі мясцінамі, дзе нарадзіўся, вучыўся, працаваў настаўнікам, знаёмы з многімі людзьмі. Я вельмі ганаруся, што выдаў першую яго кнігу „Мая Віленшчына” ў 2004 годзе. За гэты час ён напісаў і выдаў яшчэ 14 кніг і ў чатырох быў укладальнікам. У яго зараз творчы пад’ём – ён заканчвае дзве кнігі пра Пастаўскую настаўніцкую семінарыю (1942 – 1944) гг., у якой выкладаў і некаторы час быў дырэктарам Барыс Кіт, а таксама пра Пастаўскае педвучылішча, якое Іван Пятровіч у свой час закончыў, пра лёс былых навучэнцаў. Таксама са старой гвардыі ўзгадаю Уладзіміра Магільніцкага, які будучы на пенсіі напісаў і выдаў дзве цікавыя кнігі: адну пра прыроду Пастаўскага краю, а другую – пра родную вёску Вайшкуны, якая знаходзіцца на беразе знакамітага ў Беларусі возера Балдук. З маладых хацеў бы адзначыць Вадзіма Шышко, цяперашняга навуковага супрацоўніка Пастаўскага краязнаўчага музея. Гэта я ўзгадаў імёны тых, якія напісалі і выдалі свае кнігі на краязнаўчыя тэмы. А ёсць яшчэ шмат тых, чые працы варта было б надрукаваць. Пакуль што канкурэнцыі ў нас няма, бо амаль кожны даследуе свае тэмы. Я прыкінуў і атрымліваецца, што пра нашу Пастаўшчыну напісана больш за 50 кніг, а яшчэ наперадзе чакае шмат адкрыццяў.

І якія гэта адкрыцці?

– Напрыклад, я зараз зацікавіўся гісторыяй Пастаўшчыны часоў ІІ Рэчы Паспалітай. Гэту тэму ніхто не пачынаў распрацоўваць, акрамя мяне: уклаў дзве кнігі „Вайсковае асадніцтва на нашых землях” і „Уланы, уланы – прыгожыя хлопцы” – пра 23 полк гарадзенскіх уланаў, які з 1934 па 1939 гады быў раскватэраваны ў Паставах. Яшчэ мая тэма, якой ніхто не займаецца – польская партызанка (дзейнасць Арміі Краёвай на нашых землях).

Такая вялікая праца па краязнаўству не абыходзіцца без сяброў, каб разам нешта абмеркаваць, прааналізваць, параіцца. Так?

– Вядома ж так. Таму сябрую і пастаянна падтрымліваю кантакты з краязнаўцамі суседніх раёнаў: Вітаўтам Ермалёнкам з Мёраў, Уладзіславам Ляскоўскім і Адай Райчонак з Шаркоўшчынскага раёна, Кастусём Шыдлоўскім з Браслава, які ўжо шмат гадоў працуе ў Польшчы, Уладзімірам Скрабатуном з Глыбокага, Кастусём Шыталем з Крулеўшчыны, Стэфанам Казлоўскім і Іялантай Валуевіч з Астравеччыны. Таксама шмат гадоў сябрую з вядомым беларускім мастаком Алесем Цыркуновым, які пачынаючы з вясны да позняй восені пражывае і працуе на сваім лецішчы ў вёсцы Чэхі, што недалёка ад Нарачы, і толькі на зіму пераязджае ў Мінск. Ягоная вёска ад маёй дзесьці каля 5 км, і мы часта сустракаемся ці ў мяне, ці ў яго. Удзельнічую і дапамагаю чым магу ў рэалізацыі яго задумаў (будаўніцтва капліц, помнікаў і г.д.), якіх ён паставіў на нашай зямлі шмат. Летам у мяне часта бывае вядомы скульптар і мастак Алесь Шатэрнік, у якога лецішча знаходзіцца ў Вайшкунах каля возера Балдук, і ён едучы ў Мінск ці з Мінска таксама часта ў мяне бывае. Ён у Лынтупах ля чыгуначнага вакзала пры нашай актыўным дапамозе паставіў бюст Баляславу Ялавецкаму, вядомаму інжынеру пуцейцу, кіраўніку будаўніцтва лініі Беразвеч – Новасвянцяны, якая праходзіць праз наш рэгіён, таксама ў Паставах на будынку дзіцячай бібліятэкі ўстаноўлена мемарыяльная пліта яго работы, прысвечаная нашаму земляку, класіку беларускай літаратуры Уладзіміру Дубоўку.

Спадар Міхал, Вы выдавалі газету “Сумежжа”. Раскажыце пра яе і пра той час, калі яна выходзіла. А можа і зараз яна выдаецца? Калі не, то чаму?

– Першы нумар газеты „Сумежжа” выйшаў напярэдадні жнівеньскага путчу ў 1991 годзе (дарэчы я ўвачавідку бачыў частку гэтых падзей, якраз быў у камандзіроўцы і ехаў па Маскоўскай кальцавой дарозе, калі тэхніка Кантэміраўскай дывізіі рухалася ў Маскву, а калі ехаў дадому, то якраз у гэты час танкі і аўтамабілі выводзілі з Масквы). Быў цікавы час, мы былі маладзейшымі, шмат чым цікавіліся, людзі былі актыўнымі. Асноўнае ядро газеты – гэта вядомы журналіст і літаратар Алесь Касцень, журналіст, тагачасны дырэктар друкарні Уладзімір Шык і я, Міхал Гіль. Друкавалася шмат навінаў, лісты чытачоў. Нават нам давялося судзіцца з былым упраўляючым „Райсельгасхіміі” за адзін праўдзівы артыкул пра яго. Падаў у суд іск у абарону свайго гонару і годнасці. Але па нашай просьбе прыехаў адвакат з Мінска і хутка разруліў усю сітуацыю, Алесь Касцень заплаціў толькі капейкі (у эквіваленце прыкладна кошту адной бутэлькі гарэлкі) за два спрэчныя словы, мы нават праз газету не прасілі прабачэння. Нават адзін раз была фінінсавая дапамога ад Саўміна як падтрымка беларускамоўнаму друку, але гэта было пры Кебічу. Затым трэба было рэгістраваць газету, і неабходна была папера з выканкама аб яе мэтазгоднасці выпуску для раёна. Але нам безумоўна нам такой паперы райвыканкам не даў. Тым больш, дырэктару друкарні не працягнулі кантракту, і прыйшлося газету выдаваць у форме бюлетэня і друкаваць дзе толькі можна. Выйшла ўсяго 145 нумароў.

Ведаю, што былі ў вас на Пастаўшчыне і іншыя газеты, а таксама бюлетэнь „Краязнаўца Паазер’я”, потым – „Нашы карані”, „Барвы”… Які іх лёс?

– Выдавалі мы бюлетэні „Краязнаўца Паазер’я” (выйшла 45 нумароў), „Прававое акно”, „Сяброўка” (жаночы з дадаткам для дзяцей), „Шыпшына” (літаратурна – экалагічны, бывае па 3 – 4 нумары на год), выйшла некалькі нумароў Лынтупскага местачковага бюлетэня „Беражніца” і яшчэ некалькі бюлетэняў рознага кшталту. Пасля прэсінгу мясцовага начальства, некаторыя адышлі ад гэтай дзейнасці, таму было вырашана аб’яднаць гэтыя бюлетэні і мы пачалі выдаваць часопіс краязнаўцаў Паазер’я „Нашы карані”, а затым і літаратурна-культуралагічны часопіс „Барвы”. Яны карысталіся вялікім попытам, паколькі там маглі нейкім чынам рэалізаваць свае задумы і напрацоўкі мясцовыя аўтары. Затым памёр заўчасна Алесь Касцень, што было вялікім ударам для творчай інтэлігенцыі Пастаўшчыны. Часопісы зрэдчасу выходзяць і зараз, але я вырашыў, каб не распыляцца, бо на рэдагавання часопісаў трэба шмат часу, перайсці на выпуск кніг мясцовых аўтараў. Таму створаны дзве серыі: „Бібліятэка часопіса „Нашы карані” і Бібліятэка часопіса „Барвы”. Вось у гэтай серыі выдаюцца кнігі. Прыкладна, 10 – 12 кніг у год. Так што надрукаванага матэрыялу не зменшылася, а кніга – ёсць кніга, і аўтарам прыемней атрымліваць свае кнігі замест публікацый у часопісах. Дзякуй Богу, наша зямля яшчэ не абяднела на таленты. Выдаем накладам да 100 асобнікаў у асноўным на прынтары, таму якасць добрая, а вокладкі замаўляем у дзяржаўных друкарнях. Так што атрымліваецца не так і дорага. Вярстаем таксама самі, сродкі на друк збіраюць у асноўным аўтары.

Спадар Міхал, Вы файны даследчык Арміі Краёвай пра што згадалі вышэй.. Што асабіста Вамі ў гэтым накірунку даследавана, знойдзена, напісана?

– Пра Армію Краёву спадзяюся ў хуткім часе выдаць. Засталося толькі напісаць прадмову і яшчэ раз перачытаць (ужо некалькі гадоў ляжыць недрукаваная, але ж таксама пакрыху дабаўляецца інфармацый). Працэс напісання, вы ж ведаеце, Сяргей, можа быць бясконцым, таму трэба друкаваць, бо ўсёй інфармацыі не збярэш.

Ведаю, што Вы, спадар Міхал, нядрэнны перакладчык з польскай мовы. Чым можаце пахваліцца і парадаваць нас?

– Перакладаю ў асноўным кнігі краязнаўчай тэматыкі ў якіх расказваецца пра падзеі ў нашым рэгіёне (Усходняя Віленшчына), бо мне гэта цікава. Зараз яшчэ атрымаў замову на пераклад кнігі Отана Гедэмана „Гісторыя Браслаўскага павету”, але пакуль што душа не вельмі ляжыць пачаць гэту працу, хаця спадзяюся, калі дасць Бог здароўя, то можа і асілю як-небудзь. Застанецца толькі яго грунтоўная праца – кніга „Гісторыя Белавежскай пушчы” і ўвесь Гедэман будзе перакладзены. А пераклаў з польскай мовы і выдаў наступныя кнігі: Генрыка Жаброўскага „Манаграфія вёскі Міхнічы і ваколіц у Пастаўскім павеце на Віленшчыне” (2005 г. „Сумежжа”, Паставы), Францішка Сяліцкага „Даўгінаўска-Будслаўска-Крывіцкі рэгіён на даўняй Віленшчыне” (2009 г., „Сумежжа”, Паставы), Яўгеніюша Забелы „Беразвечча ў службе Бога і ў моцы дэманаў” (2011 г., „Сумежжа”, Паставы), Отана Гедэмана „Глыбокае” (2012 г.), „Даўнія пушчы і воды” (2012 г.), „Друя – магдэбургскі горад” (2012 г.), „Граф Мануцы” (2013 г.), Яніны Якубянец-Чаркоўскай „Паўстанне 1863 года ў Свянцянскім павеце” ( 2013), Каэтана Ражноўскага „Успаміны” – 2 кнігі (2015 г.) – усе „Сумежжа”, Паставы. Уклаў і таксама пераклаў з польскай мовы тэксты кніг: „Уланы, уланы – прыгожыя дзеці…” (2012 г., „Сумежжа”, Паставы), „Вайсковае асадніцтва на нашых землях” (2014 г., „Сумежжа”, Паставы), Honoris causa (1)” Асветнікі і мецэнаты” (2015 г., „Сумежжа”, Паставы), „ Honoris causa (2)” Талент і сэрца аддалі Палоніі” (2015 г., „Сумежжа”, Паставы.).

Спадар Міхал, Вы не толькі краязнавец, які сядзіць за камп’ютарам, але і актыўны ініцыятар адбудоў капліц, узвядзення памятных крыжоў і знакаў на Пастаўшчыне. Ці працягваеце гэту справу?

– Пра гэта можна шмат распавядаць. Пабудаваў брамную капліцу на старажытных хрысціянскіх могілках у вёсцы Радута, новы помнік на месцы старога невядомаму польскаму жаўнеру арміі генерала Жалігоўскага ў Лынтупах. Устанавіў помнік Баляславу Ялавецкаму і памятны камень на чыгуначнай станцыі Лынтупы, а таксама помнікі паўстанцам 1831 года і расстралянай моладзі ў 1946 годзе ў наваколлі Лынтуп. Усталяваў мемарыяльныя дошкі ў гонар Уладзіміра Дубоўкі на будынку Пастаўскай дзіцячай бібліятэкі, прысвечанай вядомаму краязнаўцу і навукоўцу Отану Гедэману на будынку Браслаўскага краязнаўчага музея. А ў 2016 годзе будзе пастаўлена на будынку кінатэатра ў Паставах памятная дошка, прысвечаная нашым землякам – выбітным польскім акцёрам тэатра, кіно, радыё і тэлебачання Станіславу Ясюкевічу і Зыгмунту Кенстовічу, якія дзяцінства і пэўныя гады маладосці правялі ў Паставах. У планах ушанаваць памяць па яшчэ аднаму нашаму земляку, вядомаму польскаму і беларускаму музыканту, кампазітару, былому рэктару Варшаўскай кансерваторыі Станіславу Казуру (дарэчы з Пастаўшчыны паходзяць аж пяцёра рэктараў польскіх вышэйшых навучальных устаноў: Напалеон Нікодэм Цыбульскі – доктар медыцыны, быў рэктарам Ягелонскага ўніверсітэта, Браніслаў Руткоўскі – вядомы арганіст, кампазітар, рэктар Кракаўскай вышэйшай музычнай школы, Баляслаў Вайцяховіч – рэктар Познаньскай палі­тэхнікі, Веслаў Макарэвіч – рэктар Гданьскай медыцынскай акадэміі, а яго бацька ў міжваенны перыяд быў у Паставах павятовым лекарам). І ўвогуле з Пастаўшчыны паходзіць шмат знакамітых у Польшчы людзей. Таксама ў планах пабудова памятнай капліцы на месцы пахавання паўстанцаў 1863 года ў вёсцы Свірдуны ля Лынтуп.

І традыцыйнае пытанне. Над чым працуеце цяпер, што ў творча-краязнаўчых планах?

– Перад Новым 2016 годам амаль закончыў, толькі засталося напісаць прадмовы, дзве кнігі, я – укладальнік і перакладчык тэкстаў. Гэта першая кніга з серыі „Пастаўшчына часоў ІІ Рэчы Паспалітай”, а таксама своеасаблівы даведнік „Гэта варта ведаць жыхарам Пастаўшчы”, які ўтрымлівае асноўныя геаграфічныя, гістарычныя звесткі пра Пастаўшчыну, а таксама пра вядомых людзей. Думаў укласціся ў адну кнігу, але вельмі шмат матэрыялаў – атрымаюцца дзве. Таксама на чарзе выданне другога зборніка „Легендаў і паданняў Нальшчанскага Паазер’я”, хачу перавыдаць невялікім накладам зборнік вершаў Славы Ліпеня (Вячаслава Смятанкі) „Вершы з вёскі”. Ён памёр у 2008 годзе, а кніга яго з-за малога накладу стала бібліяграфічнай рэдкасцю. Выдаць перапрацаваную і дапоўненую кнігу „Скарбы сівых валуноў” Алеся Гарбуля з Лынтуп, а таксама адрэдагаваць перакладзеныя маёй дачкой успаміны Мар’яна Завілы – сяржанта КАП з Глыбокага, які апісвае першыя дні вайны 1939 года, жыццё ў лагеры для інтэрнаваных у Латвіі, савецкіх лагерах і г.д. Трэба ўкласці дзве чарговыя кнігі з серыі „Honoris causa” пра землякоў: лекараў, святароў, мастакоў, пісьменнікаў, гісторыкаў і краязнаўцаў, і яшчэ шмат чаго зрабіць. Усяго нават і не прыпомню.

Сяргей Чыгрын