Język białoruski nie jest dla Polaków językiem obcym – przekornie mawiał niegdyś Sokrat Janowicz. Tym też usprawiedliwiał formułę organizowanych pod szyldem Villi Sokrates trialogów, podczas których wystąpień po białorusku nikt nie tłumaczył. Jeśli już, to – dla uczestników spoza Polski i Białorusi – ważniejsze kwestie przekładano czasem na angielski lub niemiecki. I rzeczywiście, polskojęzyczni czy to dziennikarze, czy literaci, naukowcy a nawet przedstawiciele władz nie mieli, zdawało się, większych trudności ze zrozumieniem języka białoruskiego. Jednak po tegorocznej edycji nabrałem już co do tego wątpliwości.
Tematem przewodnim dyskusji tym razem była tutejszość w kontekście autoidentyfikacji ludności Białorusi oraz na Podlasiu. Także jako synonim małej ojczyzny, wyznacznik lokalnego patriotyzmu, szacunek, troska i przywiązanie do swego miejsca na ziemi. Zawsze byłem i jestem gorącym orędownikiem tutejszości właśnie w tym aspekcie. Skierowanie natomiast takiego poczucia na tory białoruskiej świadomości narodowej, jak czynili to sto lat temu nasi narodowi wieszcze i działacze, w dzisiejszych realiach jest już raczej niemożliwe. Jako uczestnik jednego z paneli dyskusyjnych powiedziałem – po białorusku – że tutejszość w takim znaczeniu nie ma już przyszłości. Przez niektóre osoby na widowni zostałem jednak opacznie zrozumiany i musiałem jeszcze raz powtórzyć tę tezę po polsku. Takich momentów na tegorocznym trialogu było więcej. Publika nie zawsze kontaktowała z wypowiedziami po białorusku, gdyż w większości była spoza naszego środowiska. Chociaż miało to i pozytywne znaczenie, pokazując że trialog i omawiane na nim białoruskie dylematy spotykają się z rosnącym zainteresowaniem osób z różnych kręgów. Rangę przedsięwzięcia podnosi udział w nim nietuzinkowych postaci – cenionych osobistości i autorytetów ze świata kultury, literatury, nauki i polityki z trzech (zgodnie z nazwą) obszarów, czyli Polski, Białorusi i Europy.
Trialog promuje też Krynki, choć wśród miejscowych większego zainteresowania nie wzbudza. W tym roku dyskutowano o tutejszych bez tutejszych. Od razu to zauważyłem i kiedy zabrałem głos w panelu, do którego mnie zaproszono, zażartowałem nawet, że spośród obecnych byłem najbardziej tutejszy. Opowiedziałem, że przyszedłem na świat pięć minut drogi stąd – od byłej synagogi, gdzie odbywał się trialog – na oddziale położniczym szpitala przy ul. Grodzieńskiej, wybudowanego jeszcze w czasach carskich (dziś mieści się tam przychodnia lekarzy rodzinnych). A moja „baćkouszczyna” leży wszystkiego pięć kilometrów od Krynek.
Choć pojęcie tutejszości zostało na trialogu niemalże rozłożone na czynniki pierwsze, wzbudzając u dyskutantów mnóstwo myśli i refleksji, czasem nawet wykluczających się, to temat należy uznać za wybrzmiały. „Tutejszy, czyli nikt” – Tamara Bołdak-Janowska wymownie zatytułowała już dziesięć lat temu jeden ze swych szkiców w Cz, gdzie zauważyła, że we współczesnym świecie taka samoidentyfikacja jest czymś niepoważnym. Należy bowiem wyraźnie oddzielić przywiązanie do miejsca swego zakorzenienia, urodzenia czy zamieszkania od tożsamości obywatelskiej i narodowej, gdyż w tym znaczeniu tutejszych po prostu nie ma.
Nieco inaczej sprawa ma się z miejscowym językiem, czyli tutejszą mową, która na Podlasiu realnie przecież istnieje (jeszcze) i charakteryzuje się przy tym ogromną różnorodnością i bogactwem słów. Choć miejscowe gwary i dialekty wymierają na naszych oczach (a raczej w naszych uszach), to w codziennym użyciu jeszcze gdzieniegdzie występują.
O tutejszej mowie na trialogu jednak prawie nie dyskutowano. Próbowałem o to zagadnąć uczestników panelu literackiego. Zastanawiałem się głośno, dlaczego nasze barwne i smakowite dialekty skazane są na wymarcie. Czy dlatego, że mają wiejski rodowód i kojarzą się z „mużyctwem” i ubóstwem? – zapytałem. – Nie, nie! – kategorycznie zaprzeczyły obecne na sali moje koleżanki z białostockiej AB-BY.
Ale coś jednak musi być na rzeczy, skoro te gwary znikają wraz z zanikiem tradycyjnej wsi i wymieraniem staruszków – autochtonów. Zatapia je wszechobecna polszczyzna. Kolejne pokolenia, nawet gdy rozmawiają jeszcze po „tutejszemu”, czyli po prostu, po-svojemu, to ich zasób słów jest już bardzo skromny i – co szczególnie bolesne – całkiem wyzbyty z melodyjnych dyftongów. Nie jest to już żywa mowa, w dodatku rozmawiający nią posiłkują się literacką białoruszczyzną, a raczej jej nieco sztucznym wariantem, pod wpływem audycji dla mniejszości w radiu i telewizji.
Nasze haworki żyły i rozwijały się setki lat. I oto teraz raptownie milkną, a mało kto z nas się tym przejmuje. Jeśli nie wynika to z kompleksów niższości (bo to była przecież mowa chłopów), to z czego? Aby podlaskie dialekty ratować od zapomnienia, a nawet je nobilitować, już dawno otworzyliśmy dla nich łamy naszego pisma. I nieco tekstów w takim wariancie językowym się ukazało. Od kilku numerów publikujemy piękne, refleksyjne i z życia wzięte wiersze po svojemu, pisane przez Barbarę Goralczuk, dobrze zapowiadająca się autorkę z Bielska Podlaskiego. Wcześniej teksty na podlaskiej mowie systematycznie publikował w Cz Jan Maksymiuk. Jednak nikt dotąd nie napisał w dialekcie czegoś większego, powieści czy zbioru opowiadań. Kiedykolwiek od początku słowa pisanego.
Podczas trialogu zapytałem Michała Androsiuka – jednego z panelistów części literackiej – dlaczego nie pisze książek w swym rodzimym podhajnowskim dialekcie, ale w białoruskim języku literackim. Odpowiedział, że barierą jest dla niego ograniczony zasób słownictwa. Dialekty zatrzymały się na minionej epoce i nie ma w nich słów, którymi można by opisać nowe określenia, zjawiska i przedmioty z obecnej rzeczywistości. Poza tym nie ma – jak to określił – kodyfikacji tej mowy, aby można było ją właściwie zapisać.
Poważna próba wprowadzenia do powszechnego użytku (pisanego) tzw. svojej movy pojawiła się jakieś dziesięć lat temu. Taką inicjatywę podjął Jan Maksymiuk. Jednak zaproponowany przez niego alfabet z użyciem czeskich liter z daszkami jak na razie po prostu się nie przyjął.
Сапраўды, адыход з ужытку нашых гаворак, няхай сабе і непазбежны, гэта вялікая страта. Варта той арыгінальны, багаты і надта прыгожы, моўны свет прынамсі запісаць для памяці нашчадкаў. Пахваліць тут трэба Іаанну Стэльмашук-Троц, якая на падляшскай і простай мове выстаўляе сцэнічныя п’есы і пастаноўкі. Я быў пад вялікім уражаннем яе спектаклю „Бежанцы” ў выкананні гайнаўска-бельскай моладзі.
Помню 1988 год. Сярод кампаніі БАСаўцаў быў я на сустрэчы ў Мінску, куды якраз прыехалі беларусы з Амерыкі. Звярнула на мяне ўвагу Ала Орса-Рамана. На маю мову. Яна родам ад Наваградка і як не дзіўна мы гаварылі з сабою як сусед з суседкаю. Цёпленька, гладка і з дыфтонгамі (не агуркі, але гуркіе).
Другі раз, помню, ідэнтычны выпадак меў я з выдтнай рэжысёркай дакументальнага кіно, Тамарай Саланевіч, якая наведала нашу рэдакцыю. Я быў для яе як жывы экспанат – апошні носьбіт карэннай беларускай мовы. Вельмі дзякавала, што з маіх вуснаў магла пачуць жывую простую мову, амаль такую ж, як на яе роднай Нараўчанскай зямлі.
Ратуйма ад забыцця тутэйшую мову, гэта ж наш скарб.
I have read several good stuff here. Definitely worth bookmarking for revisiting. I wonder how a lot attempt you put to make this sort of wonderful informative website.
I have read so many content about the blogger lovers except this paragraph
is in fact a good piece of writing, keep it up.
Good site you have here.. It’s hard to find high-quality writing like yours these days.
I truly appreciate people like you! Take care!!
Saved as a favorite, I like your website!
Interesting blog! Is your theme custom made or
did you download it from somewhere? A design like yours with
a few simple tweeks would really make my blog shine.
Please let me know where you got your design. Kudos
An interesting discussion is worth comment.
I do believe that you should write more on this subject,
it might not be a taboo subject but generally folks don’t speak about
these topics. To the next! Kind regards!!
I used to be suggested this web site via
my cousin. I’m now not sure whether or not this post is written via him
as no one else realize such specific approximately my
difficulty. You are incredible! Thank you!
You’re so interesting! I do not believe I’ve read something like that before.
So good to discover someone with some original thoughts on this subject.
Seriously.. thank you for starting this up. This website is one thing
that’s needed on the internet, someone with a bit of originality!
Hi to all, how is the whole thing, I think every one is getting more from this web page, and your views are good in support of new users.
I couldn’t resist commenting. Very well written!
Great delivery. Sound arguments. Keep up the amazing effort.
Wonderful beat ! I wish to apprentice even as you amend
your web site, how can i subscribe for a weblog site?
The account helped me a appropriate deal. I had been tiny bit familiar of this your
broadcast offered vibrant transparent concept
Today, while I was at work, my sister stole my iphone and tested to see if it
can survive a twenty five foot drop, just so she
can be a youtube sensation. My iPad is now broken and she has 83 views.
I know this is completely off topic but I had to share it
with someone!
I simply could not go away your site before suggesting that I actually
loved the standard information a person provide for your guests?
Is going to be back continuously in order to check up on new posts
With havin so much content do you ever run into any problems of plagorism or copyright infringement?
My blog has a lot of unique content I’ve either written myself or outsourced but it looks like a lot of it
is popping it up all over the internet without my agreement.
Do you know any ways to help prevent content from being stolen?
I’d really appreciate it.
What’s up Dear, are you genuinely visiting this site
regularly, if so after that you will absolutely get pleasant know-how.
Hello friends, its great piece of writing on the topic of
teachingand completely defined, keep it up all the time.
An interesting discussion is definitely worth
comment. I believe that you need to publish more on this subject matter, it might not be a taboo matter
but typically people don’t discuss these issues.
To the next! All the best!!
I was recommended this website by my cousin. I’m not sure whether this post is written by him as nobody else know such detailed about my difficulty.
You’re incredible! Thanks!
naturally like your web-site but you need to take a look
at the spelling on several of your posts. Several of them
are rife with spelling problems and I in finding it very troublesome to tell the reality on the other hand I’ll
certainly come again again.
I like it when folks come together and share views.
Great site, continue the good work!
My partner and I absolutely love your blog and find nearly all of your post’s to be just what I’m
looking for. Would you offer guest writers to write content to suit
your needs? I wouldn’t mind writing a post or elaborating on many of
the subjects you write about here. Again, awesome site!
After I initially left a comment I seem to have
clicked on the -Notify me when new comments are added- checkbox and now whenever a comment is added I recieve four emails with the exact same comment.
There has to be a way you can remove me from that service?
Many thanks!
Hello there! This post could not be written any better!
Reading through this post reminds me of my good old room mate!
He always kept chatting about this. I will forward this article to him.
Fairly certain he will have a good read.
Thank you for sharing!
Pretty great post. I simply stumbled upon your weblog
and wished to mention that I’ve truly enjoyed surfing around your blog posts.
In any case I’ll be subscribing to your feed and I am hoping you write once more
soon!
Pretty great post. I simply stumbled upon your weblog
and wished to mention that I’ve truly enjoyed surfing around your blog posts.
In any case I’ll be subscribing to your feed and I
am hoping you write once more soon!
I am not sure where you’re getting your info, but good topic.
I needs to spend some time learning more or understanding more.
Thanks for fantastic information I was looking for
this info for my mission.
Wow that was strange. I just wrote an extremely long comment but after I clicked submit my comment didn’t appear.
Grrrr… well I’m not writing all that over again. Anyway,
just wanted to say great blog!
It’s wonderful that you are getting thoughts from this article as well as from our discussion made
at this time.
It is really a great and useful piece of information. I’m satisfied that you just shared this useful
info with us. Please stay us up to date like this.
Thanks for sharing.
I loved as much as you will receive carried out right here.
The sketch is tasteful, your authored material stylish.
nonetheless, you command get got an shakiness over that you wish be
delivering the following. unwell unquestionably come more formerly again as exactly the same nearly very often inside case you shield this hike.
Have you ever considered about adding a little bit more than just
your articles? I mean, what you say is important and everything.
However just imagine if you added some great graphics or videos to give your posts
more, “pop”! Your content is excellent but with images and video clips, this
site could undeniably be one of the greatest in its field.
Fantastic blog!
Wow, fantastic weblog format! How lengthy have you ever
been blogging for? you made running a blog look easy.
The entire glance of your website is excellent, as neatly as the content!
Great article. I am going through a few of these
issues as well..
What a stuff of un-ambiguity and preserveness of precious familiarity regarding unpredicted emotions.
We stumbled over here from a different website and thought I might
check things out. I like what I see so i am just following you.
Look forward to going over your web page repeatedly.
Unquestionably imagine that that you stated. Your favourite reason appeared to be
on the net the easiest factor to consider of. I say to you,
I definitely get irked whilst folks consider concerns that they just don’t
recognize about. You controlled to hit the nail upon the highest
and defined out the whole thing without having side-effects ,
other folks could take a signal. Will likely be again to get more.
Thanks
When I originally commented I clicked the “Notify me when new comments are added” checkbox and now
each time a comment is added I get four emails with the same comment.
Is there any way you can remove me from that service?
Thanks a lot!