Profesor chemii z Białowieży

W piętnastą rocznicę śmierci

Mikołaj Tarasiewicz należał do dość licznej grupy białowieskiej młodzieży, która tuż po zakończeniu ostatniej wojny światowej skorzystała z szeroko otwartego dostępu do szkół średnich i uczelni wyższych. Przed wojną białowiescy chłopcy i dziewczęta z rodzin chłopskich mogli tylko pomarzyć o zdobyciu wykształcenia średniego, a już o wyższym w ogóle mowy nie było. 

Mikołaj urodził się 25 lutego 1931 roku w Białowieży w rodzinie Stefana i Nadziei z domu Gryko. Tutaj też ukończył szkołę podstawową, wykształcenie średnie zdobył zaś w pobliskiej Hajnówce. Był chłopcem bardzo zdolnym, podobnie jak dwójka jego braci – Stefan i Sergiusz oraz siostra Olga. Pasjonował się chemią i piłką nożną. W Białowieży krążyły legendy o jego niezwykłych eksperymentach chemicznych.

Zainteresowania Mikołaja chemią zadecydowały o wyborze kierunku studiów. W 1950 roku dostał się bez trudu na Wydział Chemii Państwowego Uniwersytetu w Mińsku (Białoruś). Uczelnię ukończył w 1956 roku. W czasie studiów zainteresował się bliżej pływaniem, osiągając w dość krótkim czasie znaczące wyniki w tej dziedzinie sportu. Trzykrotnie stawał na podium zwycięzcy zawodów mistrzowskich w pływaniu, organizowanych przez miński uniwersytet. Jego fotografię umieszczono na tablicy mistrzów sportu tej uczelni. Mikołaj był aktywnym członkiem Akademickiego Klubu Sportowego.

Po powrocie do kraju, Tarasiewicz w 1956 roku podjął pracę w Zakładzie Suchej Destylacji Drewna w Hajnówce, na stanowisku starszego inżyniera zakładowego laboratorium. W 1962 roku został nauczycielem chemii w hajnowskim liceum ogólnokształcącym.

W tym czasie zajmował się czynnie sportem, brał udział w rozgrywkach sportowych. W sierpniu 1957 roku na zorganizowanych na basenie pływackim w Białowieży zawodach o mistrzostwo pływackie LZS powiatu hajnowskiego wygrał 100 m stylem klasycznym w niezłym czasie. W zawodach uczestniczyło osiemnastu pływaków.

W 1962 roku w hajnowskim klubie sportowym utworzono sekcję pływacką. Mikołajowi, znanemu pasjonatowi tej dyscypliny sportu, posiadającemu stosowne kwalifikacje – powierzono funkcję trenera. Uprawnienia instruktora pływania Mikołaj uzyskał już pod koniec lat pięćdziesiątych, a dyplom trenera pływania otrzymał w 1962 roku na Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie. Dzięki staraniom Tarasiewicza w Hajnówce została zbudowana pływalnia, a on sam był głównym jej budowniczym. Z powodzeniem zaszczepiał bakcyla pływania młodzieży liceum i szkół podstawowych. Trzeba też zaznaczyć, że Mikołaj traktował pływanie jako sport ogólnorozwojowy, natomiast wyniki sportowe pozostawały dla niego na drugim planie. Konstanty Mojsienia w wywiadzie dla „Polityki” (nr 28/1962) powiedział o Mikołaju z uznaniem: „… on trzyma całe hajnowskie pływactwo”. W tamtym czasie Tarasiewicz był jedynym na Białostocczyźnie instruktorem pływania.

Pracując w Hajnówce, Mikołaj pełnił jednocześnie funkcję I sekretarza Komitetu Powiatowego Związku Młodzieży Socjalistycznej. Był ponadto pierwszym przewodniczącym Hajnowskiego Oddziału Białoruskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego.

W 1964 roku Tarasiewicz postanowił poświęcić się karierze naukowej w dziedzinie chemii i przeniósł się do Białegostoku. Z początkiem września 1964 roku został zatrudniony na stanowisku starszego wykładowcy w Zakładzie Chemii Wyższej Szkoły Inżynierskiej, przekształconej w 1974 roku w Politechnikę Białostocką. Od 1 listopada 1974 roku, nieprzerwanie przez 27 lat, pracował w Zakładzie Chemii Filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku, późniejszym (od 1977 roku) Instytucie Chemii Uniwersytetu w Białymstoku. Na uczelni technicznej był w latach 1966-1972 kierownikiem Pracowni Podstaw Chemii, a w latach 1972-1974 – kierownikiem Pracowni Fizykochemii Ciała Stałego. W uczelni uniwersyteckiej kierował Pracownią Podstaw Chemii w Instytucie Chemii.

W pracy Mikołaj poznał chemiczkę Helenę Puzanowską, która została jego żoną. A wyswatał ich znany białostocki artysta plastyk – Mikołaj Wołkowycki, także pochodzący z Białowieży, zresztą starszy kolega Mikołaja. Małżeństwo chemików doczekało się dwóch synów.

W 1965 roku Mikołaj Tarasiewicz nawiązał kontakty naukowe z prof. Haliną Basińską z Instytutu Chemii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, w rezultacie czego podjął badania naukowe nad pochodnymi organicznego związku chemicznego fenotiazyny, nazywanego inaczej – agrazyną. Tarasiewicz przyczynił się do wytyczenia badań dotyczących właściwości, nowych metod oznaczania i wykorzystania pochodnych fenotiazyny oraz ich związków kompleksowych w analizie chemicznej. Badania te spotkały się z zainteresowaniem ośrodków naukowych w kraju i za granicą, a opublikowane prace były często cytowane w literaturze światowej.

Stopień naukowy doktora nauk chemicznych Mikołaj Tarasiewicz uzyskał w 1970 roku, na podstawie pracy „Badania nad oznaczaniem i analitycznym wykorzystaniem pochodnych fenotiazyny”. Habilitował się w 1974 roku – jego rozprawa habilitacyjna dotyczyła badań struktury oraz własności fizykochemicznych i analitycznych połączeń pochodnych fenotiazyny z rodankowymi jonami metali i niektórymi związkami organicznymi. Publiczna obrona pracy doktorskiej i kolokwium habilitacyjne odbyły się na Wydziale Matematyki, Fizyki i Chemii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

W latach 1974-1991 Tarasiewicz pracował na stanowisku docenta, a następnie na stanowisku profesora nadzwyczajnego. Rozwijał badania naukowe w dziedzinie pochodnych fenotiazyny i związków strukturalnych pokrewnych. Współpracował z liczącymi się w kraju chemikami. Badania profesora Tarasiewicza zostały włączone do problemu międzyresortowego MR. I-32 „Nowe metody analityczne w chemii. Opracowanie metod oznaczania związków organicznych farmakologicznie czynnych”.

Mikołaj Tarasiewicz uczestniczył w pracy badawczej nt. „Oznaczanie śladowych ilości substancji organicznych zanieczyszczających środowisko (woda, ścieki itp.)”. Napisał kilka artykułów na temat związku skażenia środowiska ze zdrowiem ludzkim.

Prowadził wykłady i ćwiczenia dla studentów Wyższej Szkoły Inżynierskiej i Politechniki Białostockiej z chemii technicznej na trzech wydziałach tej uczelni (Budownictwa Lądowego, Mechanicznym i Elektrycznym). W Filii Uniwersytetu Warszawskiego oraz w Uniwersytecie w Białymstoku prowadził wykłady kursowe z podstaw chemii dla studentów chemii i biologii oraz wykłady z chemii ekologicznej

Na jego dorobek składa się około 160 publikacji naukowych, zamieszczonych w fachowych czasopismach krajowych i zagranicznych, jak również zgłoszonych na sympozja krajowe i międzynarodowe. Był promotorem 86 prac magisterskich i jednej rozprawy doktorskiej. Wspólnie z małżonką, prof. zw. dr hab. Heleną Puzanowską-Tarasiewicz, napisał cztery skrypty dla studentów – dwa z nich miały drugie wydanie. Udzielał się aktywnie w pracy oświatowej na rzecz środowiska. Współpracował z Instytutem Kształcenia Nauczycieli, wygłaszał wykłady z zakresu dydaktyki i chemii na konferencjach nauczycielskich. W latach 1985-1992 pełnił funkcję Przewodniczącego Komisji Egzaminacyjnej ds. nadawania stopni kwalifikacyjnych nauczycielom chemii w makroregionie północno-wschodniej Polski. Był również członkiem Zespołu Kierunkowego Chemii Centralnego Ośrodka Metodycznego Studiów Nauczycielskich przy Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie.

Działał w Polskim Towarzystwie Chemicznym, do którego należał przez wiele lat.

Za całokształt swej działalności naukowej, dydaktycznej i organizacyjnej w szkolnictwie wyższym otrzymał w 1982 roku nagrodę II stopnia Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki. Trzykrotnie otrzymywał nagrody Rektora Politechniki Białostockiej (1967, 1968, 1970) oraz czterokrotnie nagrody Rektora Uniwersytetu Warszawskiego (1976, 1978, 1980, 1989). W 1974 roku otrzymał nagrodę I stopnia w konkursie Polskiego Towarzystwa Chemicznego za najlepsze prace z dziedziny chemii, opublikowane w latach 1971-1973. Odznaczony został m.in. Złotym Krzyżem Zasługi (1982), Srebrną i Złotą Odznaką „Zasłużony Białostocczyźnie” (1978, 1989) oraz Odznaką 1000-lecia Państwa Polskiego (1963).

Mikołaj Tarasiewicz odcisnął ślad w sporcie pływackiem także w Białymstoku. W mieście tym doprowadził do zbudowania trzech krytych basenów. Mając do dyspozycji nowoczesną bazę sportową, wyszkolił licznych zawodników i ratowników – niektórzy z nich zdobywali tytuły pływackich mistrzów Polski. Tarasiewicz w okresie wakacji letnich i ferii zimowych organizował obozy pływackie dla dzieci i młodzieży (m.in. w Augustowie i Lądku Zdroju). Pełnił funkcję prezesa Białostockiego Oddziału Związku Pływackiego, który powstał w 1967 roku.

Profesor krzewił również kulturę fizyczną w zakresie piłki nożnej. Był jednym z założycieli Klubu Sportowego „Żubr” w Białowieży, z sekcją piłki nożnej. Starsi białowieżanie zapamiętali go jako zdolnego piłkarza, uczestniczącego w rozgrywkach piłkarskich na terenie całego ówczesnego województwa białostockiego.

Mikołaj często odwiedzał swoją rodzinną miejscowość. Zgromadził bardzo cenną dokumentację fotograficzną wydarzeń białowieskich z lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych, która – niestety – w ostatnich latach została zniszczona przez złodziei. Jego zdjęcia z Białowieży były publikowane na początku lat sześćdziesiątych w „Gazecie Białostockiej”. W latach pięćdziesiątych natomiast zajmował się publicystyką na łamach tygodnika „Niva”.

W Białymstoku mieszkał wraz z rodziną przy ulicy Równej 15.

Prof. dr hab. Mikołaj Tarasiewicz zmarł 20 września 2001 roku w Białymstoku, został pochowany na cmentarzu w Księżynie. Żona Mikołaja – prof. zw. dr hab. Helena Puzanowska-Tarasiewicz, odeszła 29 grudnia 2009 roku, spoczęła także na księżyńskim cmentarzu, obok swego męża.

W pamięci ludzi, którzy znali osobiście chemika rodem z Białowieży, zapisał się jako człowiek wielkoduszny, dobrotliwy, życzliwy i otwarty na innych. Był wielkim erudytą. Rozmowa z nim każdemu sprawiała prawdziwą przyjemność.

Nie miałem zbyt wiele okazji do bezpośrednich kontaktów z prof. Tarasiewiczem, niemniej udało mi się odbyć z nim kilka niedługich rozmów, oczywiście – podczas jego wypadów do rodzinnej Białowieży.

W 1989 roku dowiedziałem się od Profesora, że w czasie wyjazdu służbowego do Związku Radzieckiego spotkał tam jednego z żołnierzy radzieckich, biorących udział w wyzwalaniu Białowieży spod okupacji hitlerowskiej w lipcu 1944 roku. Był to Paweł Pierewieziencew z Melitopola na Ukrainie. Profesor powiadomił o swoim odkryciu władze białowieskiej gminy, które we wrześniu 1989 roku zaprosiły byłego żołnierza do Białowieży. Gość odbył liczne spotkania z mieszkańcami miejscowości, uczestniczył także w wiecu przyjaźni. Z Pawłem Pierewieziencewem przeprowadziłem wywiady dla „Gazety Współczesnej” i „Niwy”. Niestety, wkrótce po tym, jak wysłałem mu numery gazet z artykułami, otrzymałem wiadomość od rodziny, że Paweł Pierewieziencew niedługo po przyjeździe z Polski zmarł.

Podczas naszego ostatniego spotkania Profesor obiecał przekazać mi zdjęcia, wykonane przez siebie w Białowieży w pierwszych latach powojennych. Ucieszyłem się ogromnie, ale po pewnym czasie dowiedziałem się, że Mikołaj Tarasiewicz zmarł. Zrozumiałe, że zdjęć otrzymać już nie mogłem.

Piotr Bajko