Перажыць жывым зубром

Існаванне зубра ўсё яшчэ знаходзіцца пад пагрозай (Фота Барбары Бірыцкай)

З пачатку 70-х гадоў, калі колькасць зуброў на волі ў дзікай прыродзе ў Белавежскай пушчы перавысіла 200 штук (яны выгінулі ў 1919 годзе і ў 1929 годзе пачалася праграма аднаўлення, якая працягваецца да сёння), пачалася рэгуляцыя статка белавежскага зубра шляхам экспарту і ліквідацыі асобнікаў хворых. Ад пачатку зубры знаходзіліся пад апекай супрацоўнікаў Белавежскага нацыянальнага парку.

На працягу многіх гадоў БНП атрымлівае дазвол на ліквідаванне (шляхам адстрэлу) каля 40 зуброў. Крытэрыі для ліквідацыі (эўтаназіі праз забой) выразна вызначаны. Інфекцыйныя і метабалічныя захворванні, таксама траўматычныя, з-за сутыкнення з грузавымі аўтамабілямі, цягнікамі, з-за зламаных канечнасцяў пасля баёў самцоў. Элімінуюцца таксама асобіны, якія вядуць сябе агрэсіўна ў адносінах да людзей ці хатняй жывёлы. Падставай тыпавання зубра для ліквідацыі ёсць меркаванне камісіі, якая складаецца з супрацоўнікаў БНП з-за ў першую чаргу інфекцыйных захворванняў і іншых умоў, якія выклікаюць пакуты жывёл. У зубра гэта ў асноўным некратычнае запаленне крайняй плоці (у самцоў), інфекцыі дыхальных шляхоў і іншых органаў цела, і агульныя інфекцыі, парушэнні апорна-рухальнага апарата. Інфекцыйныя захворванні, сцверджаныя ў зуброў уяўляюць эпізаатычную пагрозу для іншых жывёл, а часам і для людзей (сухоты, грыбковыя інфекцыі, пастэрэлез). Усе элімінаваныя зубр падлягаюць ускрыццю, ствараюцца пратаколы ўключаючыя інфармацыю аб прычынах, узросце і месцы ліквідацыі зуброў. Але перш за ўсё, пратакол змяшчае інфармацыю аб выяўленых паталагічных зменах, з фотадакументацыяй. Ліквідаваныя асобіны з’яўляюцца вельмі каштоўнай крыніцай ведаў аб стане здароўя насельніцтва зуброў, а таксама іх фізіялогіі, анатоміі і генетыцы.

З гэтага ліку 40 штук, якія могуць быць вылучаныя на ліквідацыю, персанал парку штогод тыпуюць каля 20 штук.

Адстрэлы выконваюць у асноўным супрацоўнікі парку (з правам на выкарыстанне паляўнічай зброі), але здарылася так, што рабілі іх мясцовыя паляўнічыя, як вядомы ў Белавежы Вінцэнты Няроба. Акрамя таго, кожны год ад натуральных прычын у пушчы падае каля 15-25 штук зуброў. Кожны год нараджаюцца ў пушчы 50 – 70 зубранят. У розныя гады, Парк высылае некалькі зуброў у замежныя гадоўлі (у апошні час у Іспанію, Германію, Румынію, Нідэрланды). Большая частка мяса вырабленага са ліквідаваных зуброў прызначана на корм драпежнікаў у Паказных запаведніку зуброў або утылізаваная ў выпадку вялікіх паражэнняў.

Часам мяса ліквідаваных зуброў можа быць прададзена фірме якая мае права ўводу на рынак мяса дзікіх жывёл. Гэта адбываецца, калі склады мяса для драпежнікаў запоўненыя, і зубровае мяса ўведзенае на рынак не пагражае жыццю і здароўю спажыўцоў. Таму нельга сказаць, каб дазвол на адстрэл зуброў меў значнасць у абмежаванні колькасць зуброў. Яна служыць для падтрымання лепшага стану здароўя статкаў, асабліва ў зімовы перыяд, калі ў вялікіх статках хвароба можа хутка распаўсюджвацца.

Навінкай з’яўляецца ўключэнне паляўнічых, якія з’яўляюцца супрацоўнікамі дзяржаўных лясоў, але ў адзіночку яны могуць выканаць ліквідацыю зуброў толькі ў радыкальных выпадках (жывёл якія атрымалі раненні ў выніку няшчаснага выпадку), у іншых выпадках рашэнні прымаюцца супрацоўнікамі парку. Таму, да таго часу, пакуль няма юрыдычнага дазволу на камерцыйнае паляванне на зубра (а ў апошні час з’явіўся такі пастулат) і калі супрацоўнікі парку клапоцяцца пра зуброў, няма чаго турбавацца пра іх лёс.

 

Натуральная смяротнасць і ліквідацыя з гадоўлі

У свабодным статак зуброў бытуючых у Белавежскай пушчы назіраецца нізкі ўзровень натуральнай смяротнасці, які не перавышае 3% ад іх стану. З пачатку існавання вольнага бытавання (1952-2014) здохла 453 (264, 189) зуброў. Услед за адсутнасці селекцыйных фактараў у зуброў назіраецца рэдкая ў прыродзе з’ява смерці з-за старасці (7%) смерцяў. Найбольш важнымі прычынамі смерці зуброў з’яўляюцца траўмы (у асноўным у выніку дарожна-транспартных здарэнняў), захворванні мочапалавой сістэмы ў самцоў (МСС), паразітарныя захворванні, браканьерства і г.д. Навінкай, якая назіраецца на працягу некалькіх гадоў, з’яўляецца смерць зубра ў выніку драпежніцтва ваўкоў (каля 3 % смерцяў).

Трэба мець на ўвазе, што існаванне зубра яшчэ знаходзяцца пад пагрозай. Высокае сваяцтва ўсіх зуброў можа прывесці да зніжэння імунітэту і выдавання генетычных дэфектаў. Асобныя групы зуброў могуць сустрэцца з мясцовымі экалагічнымі пагрозамі. У Белавежскай пушчы належыць да іх скарачэнне харчовых рэсурсаў і часовая недаступнасць пітной вады падчас працяглай засухі, канкурэнцыя з боку іншых капытных (аленяў), канфлікт з вядзеннем лясной гаспадаркі і сельскай гаспадаркі, інвазія насякомых і адсутнасць міграцыі. Пастаяннай пагрозай для папуляцыі зуброў з’яўляюцца вірусныя захворванні, бактэрыяльныя і паразітарныя захворванні і тыя якія ўзнікаюць з незразумелага паходжання, як мочапалавыя хваробы самцоў у Белавежскай пушчы

У Белавежскай пушчы трапляецца асабліва жорсткі тып браканьерства – пасткі. Пасткі, як правіла, выкананы з некалькіх путаў плеценага дроту і канцом прымацаваны да дрэва. Пасткі ўсталёўваны на шляхах міграцыі жывёл. Зубр даволі выпадковая ахвяра і трапляе ў пасткі, устаноўленыя на аленяў, дзікоў і ланяў. Кожны год трапляецца некалькі выпадкаў траўмы ці нават гібелі зуброў з-за гэтага. Часта пятля зацягваецца на канечнасцях, а часам і на шыі, галаве альбо рагах. Небяспечныя тоўстыя сталёвыя трасы, якія не даюць вызваліцца звяру, а таксама тонкiя, якая заціскаюцца на канечнасці, выклікаючы цялесныя пашкоджанні.

З пачаткам натуральнага ўзнаўлення наступіў хуткі росту вольнага статка зуброў у 1958 – 1970 гадах. У 1971 годзе колькасць зуброў перавысіла 200 асобін, а ў 2014 годзе ў польскай частцы пушчы было ўжо 522 асобіны. Празмерная колькасць зуброў можа прывесці да неспрыяльных зменаў у навакольным асяроддзі. Прыкладам гэтага можа быць сітуацыя ў пачатку дваццатага стагоддзя. У Белавежскай пушчы жыло тады 727 зуброў, 700 ласёў, 2100 аленяў, 4500 сарнаў, 1500 дзікоў і 600 ланяў. Лік аленяў павялічыўся ў 1914 годзе да 6800 штук. Жывёлы згрызаючы маладое пакаленне дрэў знішчалі натуральную рэгенерацыю лесу. Стан і здароўе зуброў было дрэннае. З улікам гэтага вопыту, у момант перавышэння колькасці 200 асобін у 1971 годзе сталі абмяжоўваць колькасць зуброў шляхам ліквідацыі племянных жывёл менш каштоўных, напрыклад, хворых, кульгавых, агрэсіўных і настойліва выходзячых на палеткі. Рэдукцыю здаровых асобін праводзілі, стараючыся не парушыць структуру насельніцтва, якая склалася ў перыядзе, у якім не ўмешваліся ў жыццё свабоднага статка. У апошнія гады ў польскай частцы Пушчы ліквідацыя ажыццяўляецца на нізкім узроўні, і ліквідуюцца толькі хворыя, нямоглыя або агрэсіўныя асобіны.

Свабодная папуляцыя зубра павінна ў стане функцыянаваць у натуральных умовах на працягу доўгага часу, але ў той жа час не павінна аказваць празмерны ціск на навакольнае лясное асяроддзе. Нядаўна вярнулася пад абмеркаванне пытанне аб неабходнасці вызначэння аптымальнай колькасці зуброў у Белавежскай пушчы. Спрэчкам і рознагалоссю, здаецца, не будзе канца, і папуляцыя зуброў у польскай і беларускай частцы пушчы набліжаецца да ўзроўню 1000 асобін. Белавежская пушча з’яўляецца зялёным востравам аколеным палямі, лугамі і населенымі пунктамі, у дадатак праз яе цэнтр перасякае голая ад лесу паяса – дзяржаўная мяжа, уздоўж якой знаходзіцца плот. Па гэтай прычыне магчымасць міграцыі зуброў абмежавана, і ўзрастае шчыльнасць у раёнах якія інтэнсіўна выкарыстоўваюць зубры.

Выбівацца са статку будуць у першую чаргу асобіны хворыя, агрэсіўныя, і цяляты позна народжаныя. Калі міністр навакольнага асяроддзя дае згоду, адстрэлы праводзяцца да вясны, заўсёды пад строгім кантролем спецыялістаў.

Кожны год у зімовы перыяд зубры якія свабодна пражываюць у Белавежскай пушчы, падкормліваюцца. Недахоп падкормкі ўзімку выклікаў бы вялікую ступень узаемадзеяння зуброў на лес і непазбежнасць канфліктаў з насельніцтвам вёсак распаложаных у пушчы ці размешчаных на краі ляснога масіву – паведамляе Белавежскі нацыянальны парк на сваім вэб-сайце, апісваючы жывёлу, якая з’яўляецца сімвалам гэтага парку. У рамках падрыхтоўкі да зімовай падкормкі зуброў на іх патрэбы нацыянальны парк збірае запасы сена, сіласу, буракоў, аўса і кукурузы. Калі ёсць снег і мароз і знайсці ежу ў лесе цяжка, зубры збіраюцца ў месцах, дзе выкладваюць ім корм супрацоўнікі парку і леснікі.

На здымку – дваццацігадовы зубр які прыходзіў ратавацца ў Семяноўку, ліквідаваны з-за мочаполавай хваробы.

 

Міраслава Кастанчук

26 Comments

Comments are closed.