2. Успамінала: «Высыплецца народ з царквы, маладыя стаяць, размаўляюць, знаёмяцца, а я падыходжу да іх і пытаю: «Беларусы?». «Так» – адказваюць. «Тады запісвайцеся ў беларускае таварыства». «А дзе яно?» – пытаюць. «Прыходзьце да мяне» – кажу і даю свой адрас».
Да вясны 1967 г. Ірына Мельнікаў актыўна дзейнічала у Рускім культурна-асьветным таварыстве, якое існавала ў Гданьску з 1956 г. Там таксама былі беларусы, м. інш. Аляксандр Баўтручук, Анатоль Пірута, Уладзімір Плева, Зінаіда Бернацкая, быўшы «галубковец» Адрэй Вангін. Вясной 1967 г. дайшло да канфлікту паміж старшынёй праўленьня гуртка РКАТ Галінай Астрагурскай і Ірынай Мельнікаў. Пастановай Галоўнага праўленьня Таварыства Ірыну выключылі са спіску членаў і з праўленьня гуртка. Разам з Ірынай з РКАТ зышла вялікая група моладзі. З больш як сотні членаў засталося ў ім толькі 12 чалавек.
Сустрэчы ў кватэры Ірыны Мельнікаў да сёньня яе госьці ўспамінаюць як амаль сямейныя – можна было там і паесьці, і пасьпяваць, і заначаваць. Ірына грала на баяне, маці з гасьцямі сьпявалі беларускія і рускія песьні. У гэтай гасьціннай кватэры і нарадзілася ідэя Беларускага таварыства. 10 кастрычніка 1967 г. заснаваўся арганізацыйны камітэт – Ірына Мельнікаў, Мікола Сівіцкі, Ольга Сапешка і Ян Шэрыньскі. 19 кастрычніка ў прысутнасьці Міколы Лобача – кіраўніка культурна-асьветнага аддзелу Галоўнага праўленьня БГКТ з Беластоку выбралі старшыню Арганізацыйнага камітэта – Міколу Сівіцкага і вырашылі зарэгістраваць Камітэт у Ваяводзкай Управе Унутраных Спраў, якая тады курыравала арганізацыі нацыянальных меншасьцей і вырашала, ці наогул такія могуць дзейнічаць. 25 кастрычніка ў Арганізацыйны камітэт увайшлі новыя асобы: Анна Красько, Ніна Нядзьведзь, Ян Філіпік, Сьяпан Вішэнка і Ян Баравік. Аддзел Унутраных Спраў не пагадзіўся на рэгістрацыю аддзелу БГКТ у Гданьску, адказваючы, што ў Гданьску жыве вельмі малая колькасьць беларускіх сем’яў і свае культурныя патрэбы могуць рэалізаваць у Рускім культурным таварыстве. Супраць быў таксама Ваяводзкі камітэт Польскай аб’яднанай рабочай партыі. Нягледзячы на адмоўны падыход уладаў колькасьць членаў беларускай арганізацыі вельмі хутка ўзрастала – да 15 лістапада 64 асобы падпісалі дэкларацыі, а 8 сьнежня 1967 г. на арганізацыйна-выбарчым сходзе было прысутных больш за 100 чалавек. Як не дзіўна, але на старшыню гуртка БГКТ у Гданьску не была выбрана Ірына Мельнікаў, толькі Мікола Сівіцкі. А гэта яна езьдзіла ў Беласток наконт арганізацыі і падтрымкі ідэі праз ГП БГКТ, афармляла ўсе арганізацыйныя справы. Увайшла толькі ў Праўленьне гуртка, разам з Аннай Красько, Уладзімірам Паўлоўскім, Ольгай Сапешка, Янам Гарустовічам і Янам Баравіком. Вядома, такой колькасьці беларусаў не магла памесьціць скромная кватэра Ірыны Мельнікаў, таму беларусы карысталі з памешканьня Ваяводзкага праўленьня Украінскага ГКТ па вуліцы Доўгі Торг 8-10 і іншых установаў. У 1969 г. гурток БГКТ у Гданьску стаў аддзелам і ў выбарах яго ўладаў старшынёй стаў Мікола Іванюк. Цікава, што ў праўленьні аддзела не было Ірыны Мельнікаў. Толькі ў студзені 1970 г. стала яна намесьнікам старшыні ў пашыраным да 15 чалавек Праўленьні Аддзела БГКТ. 20 лістапада 1969 г. Аддзел БГКТ атрымаў памешканьне ў Гданьску-Вжэшчы, а 20 мая 1970 г. – у камяніцы на Старым горадзе па вуліцы Доўгі Торг 8-10.
Пад пільным вокам бясьпекі
Разам з заснаваньнем Беларускага таварыствам ў Гданьску, пачалося пільнае адсочваньне яго членаў. Правяраліся персанальныя дадзеныя з пашпартнага аддзяленьня гарадзкой управы – хто, дзе, калі нарадзіўся, чым займаецца. Сабіраліся іх фатаграфіі і пачыналася распрацоўка. Распрацоўкай гданьскіх беларусаў займаўся інспектар ІІІ аддзелу Ваяводзкай камендантуры міліцыі ў Гданьску Станіслаў Ніцэр. Тайную службовую нотку на Ірыну Мельнікаў з асноўнымі дадзенымі пра яе і са здымкам зрабіў 20 сакавіка 1970 г. з заданьнем сабраць весткі пра яе ў месцы пражываньня. Ужо 24 сакавіка распазнаў найбліжэйшае асяродзьдзе Ірыны: «W wymienionym budynku zamieszkują osoby zatrudnione w Centralnym Więzieniu. Jedynym wyjątkiem jest właśnie rodzina Mielnikow. Pod podanym wyżej adresem zamieszkuje Irena Mielnikow c. Aleksandra i Natalii z domu Dobyczyn ur. 9.II.1930 roku oraz jej matka Natalia Mielnikow. Ojciec Ireny Aleksander nie żyje. Wymieniona rodzina cieszy się w miejscu zamieszkania dobrą opinią” (IPN Gd 003/142/13, CD s. 163). Далей пісаў, што «Ob. Mielnikow Irena zatrudniona jest w Białoruskim Towarzystwie Społeczno-Kulturalnym na jedynym płatnym etacie wiceprzewodniczącej Koła. Wymieniona jest członkiem PZPR. (…) Do powstałego w Gdańsku Białoruskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego należy również matka w/w Natalia. BTSK liczy w sumie około 120 członków. W związku z powyższym w toku planowanych przedsięwzięć operacyjnych zmierzać będę do dokładnego rozeznania działalności BTSK oraz poszczególnych jego członków”. Станіслаў Ніцэр палічыў, што на той час важным было: 1. Ustalenie stanu osobowego Białoruskiego Towarzystwa Społ.Kult. z uwzględnieniem opinii i postawy społeczno-politycznej poszczególnych członków Koła. 2. Rozeznanie działalności ob. Mielnikow Ireny w ramach BTSK. 3. Wytypowanie i opracowanie spośród członków koła kandydatów na tajnych współpracowników. 4. Pozyskanie do współpracy 2-3 źródeł informacji w Białoruskim Towarzystwie Społeczno-Kulturalnym” (s. 163-164).
У 1970 г. галоўнай мэтай бяспекі была распрацоўка дзейнасьці Ірыны Мельнікаў у БГКТ (IPN Gd 003/142/13, CD s. 164). 9 верасьня 1970 г. у тайным дакуменце пісалася пра Беларускае таварыства ў Гданьску і яго заснавальніцу: «Z analizy (…) dokumentów wynika, że do roku 1967 przy Towarzystwie Przyjaźni Polsko-Radzieckiej istniało Kołо Białorusinów, którzy działalność społeczno-kulturalną prowadzili w ramach TPPR-u. Inicjatorką założenia samodzielnego Białoruskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego była ob. Mielnikow Irena zamieszkała w Gdańsku przy ulicy Strzeleckiej 6/3. W celu zorganizowania wspomnianego Towarzystwa udała się ona do ZG BTSK w Białymstoku gdzie prowadziła rozmowy z przedstawicielami Zarządu Głównego. Na jej wniosek ZG wystąpił z pismem do USW przy PWRN z prośbą o zalegalizowanie BTSK na terenie Gdańska. W początkowym okresie USW nie wyraził zgody na założenie BTSK w Gdańsku ale w wyniku prowadzonej korespondencji, wniosków i interwencji Zarządu Głównego z Białegostoku ostatecznie zalegalizował Białoruskie Towarzystwo w Gdańsku w 1968 r. (…) Społeczno-kulturalna działalność towarzystwa zdobyła uznanie miejscowych organów administracyjnych. Plany pracy za lata ubiegłe i 1970 rok obejmują w zasadzie wszystkie ważniejsze wydarzenia polityczne i społeczne, rocznice itp. W ramach działalności kulturalnej BTSK organizuje liczne konkursy poświęcone życiu i działalności osób, które przyczyniły się do rozwoju kultury i nauki BSRR oraz innych osób znanych z historii. Ponadto na szeroką skalę popularyzuje się literaturę, poezję i tradycje związane z terenem Białorusi. W związku z przypadającym w b.r. „Roku Leninowskiemu” wiele imprez kulturalnych poświęconych było życiu i działalności W. I. Lenina. W organizowanych przez Zarząd BTSK zebraniach bardzo często uczestniczą przedstawiciele Prezydium Wojewódzkiej i Miejskiej Rady Narodowej między innymi ob. ob. Ramowski, Pietrzak, oraz przedstawiciele Zarządu Głównego z Białegostoku. Za działalność społeczno-kulturalną oraz szczególne zaangażowanie w Białoruskim Towarzystwie Społeczno-Kulturalnym sekretarz Zarządu obywatelka Anna Kraśko otrzymała nagrodę pieniężną w wys. 1.000 zł. Inni członkowie otrzymali wyróżnienia, dyplomy i książki. Drugą nagrodę otrzymała vice przewodnicząca gdańskiego oddziału BTSK ob. Mielnikow Irena (IPN Gd 003/142/13, CD s. 165-166). У гэтым дакуменце пры пералічваньні членаў Арганізацыйнага камітэту падкрэсьлена толькі прозьвішча Ірыны, што відаць абазначала асобае зацікаўленьне ею. Пакуль што Станіслаў Ніцэр прапанаваў: «1. Pozyskać przynajmniej 2-3 źródła informacji spośród członków Białoruskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego. 2. Poprzez źródła informacji na bieżąco kontrolować działalność koła ze szczególnym uwzględnieniem ewentualnego oddziaływania elementów nacjonalistycznych w kraju i ośrodków zagranicznych”.
30 лістапада 1970 г. намесьнік начальніка III Аддзелу Ваяводзкай камендантуры міліцыі ў Гданьску звярнуўся з просьбай да начальніка Аддзяленьня «Ц» („C”), каб атрымаць дадатковыя інфармацыі пра Ірыну Мельнікаў (IPN Gd003/142/13, СD s. 152). Бяспека хацела яе выкарыстаць як тайнага супрацоўніка. 2 сьнежня 1970 г. інспектар ІІІ аддзелу Ваяводзкай камендантуры міліцыі ў Гданьску Станіслаў Ніцэр падрыхтаваў „Wniosek o opracowanie kandydata na tajnego współpracownika”: «1. Po przeanalizowaniu materiałów operacyjnych postanowiłem opracować kandydata na t. w. Ob. Mielnikow Irena, narodowość białoruska. 2. Uzasadnienie wytypowania kandydata na t. w. W/w zajmuje funkcję wiceprzewodniczącej koła BTSK w Gdańsku. Utrzymuje liczne kontakty z członkami koła i osobami narodowości białoruskiej zamieszkałymi na terenie ZSRR, USA, Szwecji i Anglii. Jest pozytywnie ustosunkowana do PRL. 3. Sposób opracowania. Zebrać dokładne dane personalne i życiorysowe, przeprowadzić wywiady. Ustalić charakter utrzymywanych kontaktów i przeprowadzić rozmowę operacyjną pod kątem pozyskania do współpracy” (с. 154).
Капраль Станіслаў Ніцэр ў квестанары Т. С. (kwestionariusz T. W.) запісаў: «W dniu 2.12.1970 r. po raz pierwszy zetknąłem się z kand. na tw. W czasie prowadzonej rozmowy odniosłem wrażenie, że ob. M. I. jest osobą skromną i spokojną. Wymieniona jest pozytywnie ustosunkowana do organów MO i Służby Bezpieczeństwa. W trakcie prowadzonej rozmowy udzielała chętnych, szczerych i wyczerpujących odpowiedzi na zadawane jej pytania. Wymieniona najprawdopodobniej wyrazi zgodę na współpracę z organami SB” (IPN Gd, 003/142 t.11, CD s. 170). Далей запісаў: „Opracowywanego kandydata na tw zamierzam pozyskać do współpracy w celu dokładnego i szczegółowego rozeznania środowiska białoruskiej mniejszości narodowej. W trakcie rozpracowania BTSK zmierzać będę do uwzględnienia oddziaływania na środowisko elementów nacjonalistycznych w kraju jak również ośrodków zagranicznych”. Карысна ацэньваў яе аператыўныя магчымасьці: „Ob. M. I. jest wiceprzewodniczącą gdańskiego oddziału BTSK. Utrzymuje szereg kontaktów z członkami BTSK zamieszkałymi na terenie województwa białostockiego i Gdańskiego. Zna doskonale program działalności społeczno-kulturalnej BTSK. W związku z powyższym ob. M. I. posiada duże możliwości operacyjne” (s. 171).
Станіслаў Ніцэр даказваў, што „Wymienioną kandydatkę zamierzam pozyskać do współpracy na zasadzie dobrowolności. W czasie spotkań i prowadzonych rozmów zmierzać będę do wprowadzenia ob. M. I. w zagadnienie nacjonalizmu białoruskiego. Szczególnie cenne informacje proponuję wynagradzać materialnie. (…) Po przeprowadzeniu wszelkich wywiadów i ustaleń zamierzam przeprowadzić z ob. M. I. rozmowę operacyjną pod kątem pozyskania” (s. 172).
Пасьля першай сустрэчы 2 снежня 1970 г. з супрацоўнікам бясьпекі Станіславам Ніцэрам Ірына Мельнікаў падпісала забавязаньне, што ніколі і нікому не скажа пра яе: „Zobowiązanie. Zobowiązuję się do zachowania w ścisłej tajemnicy faktu służbowego kontaktowania się z pracownikiem Służby Bezpieczeństwa, oraz do udzielania informacji o osobach wrogo występujących przeciwko ustrojowi PRL оraz do zachowania w tajemnicy miejsc spotkań i treści przeprowadzany[ch] rozmów” (IPN Gd 003/142/13, CD s. 156).
Станіслаў Ніцэр яшчэ два разы сустрэўся з Ірынай Мельнікаў – 29 студзеня і 20 лютага 1971 г. Мэтай сустрэчаў была ацэнка яе прыдатнасьці на тайнага супрацоўніка органаў бяспекі. Падчас першай – у рэстаране «Янтар» Ірына сказала, што ў сувязі з дэзарганізацыяй дзейнасьці гуртка склала заяву пра рэзыгнацыю са становішча намесьніка старшыні. Вяршыню ў кіраваньні таварыствам пераняла моладзь, якая паводле яе не мела вопыту ў грамадзкай дзейнасьці і таварыства дзейнічала хаатычна. Падчас другой сустрэчы ў рэстаране «Пад вежай» пацьвердзіла сваю рэзыгнацыю са становішча намесьніка старшыні і сказала, што апошнім часам канчаткова сарвала кантакты з беларускім асяродзьдзем у сувязі з арганізацыйным балаганам у гданьскім гуртку.
Вядома, што пасьля атрыманьня памяшканьня бяспека вельмі актыўна ўключылася ў інвігіляцыю беларускага таварыства. Не адна Ірына Мельнікаў планавалася быць тайным супрацоўнікам. Такія планы меліся раней і ў адносінах да Анны Красько і да Яна Мацкевіча. Хаця на іх пазакладалі папкі тайных супрацоўнікаў, яны імі не сталі, але асталіся дзейнічаць надалей у беларускім гуртку, апрача Ірыны – яе асоба усё неяк калола ў вочы бяспецы. З гэтага, што мне расказвала, бяспека тапталася ёй па пятах – не давала спакойна жыць. Павінна была паказвацца ў яе што другі дзень, не магла нікуды перамяшчацца. Нельга было ёй выязджаць за межы Гданьска. За сустрэчу з Сержам Карніловічам і з Міколам Прускім са ЗША, якія па рэкамендацыі Віктара Шведа адведалі яе ў Гданьску прыйшлося цяжка тлумачыцца перад бясьпекай.
Хаця ні Ірына Мельнікаў, ні Анна Красько, ні Ян Мацкевіч не сталі тайнымі супрацоўнікамі бяспекі, але знайшліся такія асобы ў беларускім асяродзьдзі, якія рапартавалі пра сітуацыю ў беларускім гуртку ў Гданьску. Адна з іх рапартавала супрацоўніку бясьпекі – таму ж Станіславу Ніцэру, які пра гэта запісаў у службовай нататцы: „Była wiceprzewodnicząca ob. Mielnikow Irena zrezygnowała z tej funkcji i zerwała kontakt ze środowiskiem białoruskim z bliżej nieznanych S.N. powodów” (Notatka służbowa ze spotkania odbytego w dniu 22.II.1971 roku z ob. S.N. kandydatem na t.w., IPN Gd 003/142 t. 11, CD s.163). Выпадае звярнуць увагу на тое, што два дні раней той самы Станіслаў Ніцэр сустрэўся з самой Ірынай.
З успамінаў быўшых беларускіх дзеячаў у Гданьску – тады маладых дзяўчын і хлапцоў – вынікае, што бяспека рабіла ўсё, каб Ірына Мельнікаў не стала старшынёй Беларускага таварыства ў Гданьску. Шантажавала іх індывідуальна кажучы, што калі хтосьці запрапануе яе на старшыню, таварыства будзе закрытае. Пад такім страхам ніхто не смеў адважыцца, каб ініцыятарку беларускай арганізацыі ў Гданьску запрапанаваць на яе старшыню. Ніхто не мог нават да тога прызнацца, бо мелі гэта трымаць у таямніцы. Ірыне здавалася, што яна ўсё сарганізавала для маладых людзей, а яны ад яе адвярнуліся, замест быць ёй удзячнымі. З жалем успамінала, як яна ўсіх іх у сябе гасьціла, як адкрыла перад імі дзьверы сваёй кватэры. А яны… Насамрэч яны асталіся ёй удзячныя назаўжды, але пра націскі бяспекі ў адносінах да яе асобы не маглі нікому казаць. Падпісваючы забавязаньне, што ніколі нікому нічога не скажуць, не гаварылі нават між сабою пра кантакты з бяспекай. А тая бязмежна выкарыстоўвала наіўнасьць маладых людзей. Можна сабе ўявіць, якімі былі гданьскія беларусы – нават на аснове матэрыялаў бяспекі відаць, што не пагражалі яны ў ніякі спосаб польскай дзяржаве.
У службовай нататцы ад 23 кастрычніка 1970 г., зробленай на аснове перагляду матэрыялаў пра нацыянальныя меншасьці ва Управе унутраных спраў Ваяводзкай Рады Нарадовай у Гданьску інспектар Ян Кужэля запісаў: «Białoruskie Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne Oddział w Gdańsku zrzesza w swoich szeregach około 130 członków. Członkowie tego stowarzyszenia pochodzą z województwa białostockiego. Na terenie woj. gdańskiego zamieszkuje około 500 białorusinów. BTSK jest młodym stowarzyszeniem, działa na tutejszym terenie od dwóch lat. Skupia w swych szeregach ludzi młodych pełnych inwencji i zaangażowania osobistego. Członkowie zrzeszeni w stowarzyszeniu rekrutują się w większości z inteligencji, zatrudnieni w przedsiębiorstwach i instytucjach państwowych. Przynależność partyjna członków wynosi około 35% (ZMS i PZPR). Członkowie Stowarzyszenia biorą udział w czynach społecznych zarówno na rzecz środowiska jak i swojego stowarzyszenia. W czynie społecznym uporządkowali i wyremontowali swoje pomieszczenie znajdujące się w Gdańsku na ul. Długi Targ 8/10. Ponadto w czynie społecznym uporządkowali i oczyścili drogę do ZOO w Oliwie. Członkowie BTSK utrzymują indywidualne kontakty z Białorusią (kontakty rodzinne) jak również organizowane są w Klubie spotkania z pisarzami i poetami białoruskimi. Protokóły z zebrań sprawozdawczo wyborczych i sprawozdawczych sporządzane są w języku polskim. Małżeństwa zawierane są mieszane jak i czysto białoruskie” (IPN Gd 003/142 t. 2, CD s. 122).
У кастрычніку 1970 г. Ірыну Мельнікаў адведаў Сяргей Карніловіч беларускі дзеяч ЗША. Планаваў таксама сустрэцца з Аннай Красько, але тая якраз была ў адпачынку. Усьлед за ім 23 лістапада 1970 г. Міністэрства унутраных спраў Польшчы адправіла інфармацыю пра тое сваім падначаленым у Гданьск. Таварыш Ніцэр атрымаў асабістае заданьне ад свайго начальніка: «Proszę pilnie zebrać dane i opiniе o ob. I Mielnikow, sprawdzić w Biurze „C” i przygotować się do rozmowy” (IPN Gd 003/142/13, CD s. 150). Станіслаў Ніцэр відаць толькі падчас трэцяй сустрэчы з Ірынай Мельнікаў 22 лютага 1971 г. запытаў яе пра Сяргея Карніловіча. Ці гэта быў шантаж яе, каб стала тайным супрацоўнікам бясьпекі? У нататцы з сустрэчы запісаў: «Na polecenie Szweda przebywający w Gdańsku obywatel USA narodowości białoruskiej Karniłowicz Sergiusz skontaktował się z M.I. i nawiązał z nią kontakt korespondencyjny. Rozmówczyni nie zamierza jednak utrzymywać korespondencji z K.S., ponieważ doszła do wniosku, że nie ma z nim żadnych wspólnych zainteresowań i tematu do prowadzenia korespondencji” (s.160). У выніку гэтай сустрэчы ў сувязі з тым, што Ірына адмовілася ад становішча намесьніка старшыні Беларускага таварыства ў Гданьску і сарвала кантакты з беларускім асяродзьдзем Станіслаў Ніцэр запісаў у нотцы: «zamierzam zrezygnować z pozyskania jej do współpracy i w zależności od potrzeb operacyjnych utrzymywać z nią kontakt w charakterze k.o. [kontakt operacyjny]” (s. 161). Адначасова прапанаваў: „Opracować i wysłać pismo do KS MO w Warszawie w sprawie ob. Wiktora Szweda podejrzanego o utrzymywanie kontaktów z zagranicznymi ośrodkami nacjonalistycznymi” (s. 161).
Чытаючы зараз гэтыя дакументы робіцца страшна ад таго, якія націскі рабіліся на беларускіх актывістаў. У маі 1971 г. тайная супрацоўніца бяспекі «Каліна» атрымала заданьне намовіць Ірыну вярнуцца да беларускай дзейнасьці, але тая на прапанову культурнай і мастацкай дзейнасьці ў Клубе катэгарычна адмовілася, спасылаючыся на непаразуменьні з Аннай Красько – сакратаром Праўленьня БГКТ у Гданьску. Відаць Ірына дасканала разумела мэты бяспекі і да прапановы «вясёлай», таварыскай дзяўчыны, якая любіла выпіць, паставілася адмоўна.
З таго часу Ірына жыла сваім жыцьцём – поўнасьцю заангажавалася ў экскурсіі па Гданьску як экскурсавод. Пасьля сьмерці бацькоў падтрымлівала кантакты выключна са старэйшымі членамі Беларускага таварыства – з «галубкоўцам» Андрэем Вангінам, з Марыяй Безуглай, якая жыла ў Гданьску ад міжваеннага перыяду і памерла 14 студзеня 1981 г. Перад сьмерцю перадала ёй сваю маёмасьць, м.інш. кватэру на Старым горадзе ў Гданьску. Ірына пахавала яе і паставіла помнік на магіле. Пакуль магла, апекавалася ім. Зараз апякуюцца ім гданьскія беларусы. Для адзінокага быўшага акцёра з вандроўнага тэатру Уладыслава Галубка – Андрэя Вангіна (Блажэвіча) Ірына была таксама блізкай асобай. Адведвала яго ў доме для састарэлых у Гдыні, пісала ад яго імя лісты да сябра Міхаіла Грынблата ў Менск. Ад Ірыны атрымала я яго прыгожы здымак з часоў акцёрскай дзейнасьці, які ён ёй падараваў. На шчасьце пасьпела мне яго перадаць, калі я ў 2000 г. шукала яго сьлядоў. Знайшла іх дзякуючы Ірыне.
Калі патрэбны нам быў прафесійны эксурсавод па Гданьску, званіла да Ірыны, якая не адмаўлялася ад паказаньня Гданьска беларусам з Вільні, з Менска ці з Беласточчыны. Распавядала пра Гданьск з пасіяй, знала пра яго шмат легендаў. У адной з такіх экскурсіяў прышлося мне ўдзельнічаць і слухаць з захапленьнем яе аповедаў.
***
Вестка пра яе сьмерць была асабіста для мяне і для тых, што яе ведалі, шокам. Як жа ўсе былі зьдзіўлены, калі даведаліся ад адміністрацыі на могілках Лостовіцэ, што пахавана яна ў магіле с.п. Зофіі і Казіміра Кубякаў. Чаму не разам з бацькам? – усе пытаюць. Ён там недзе павінен быць пахаваны таксама. На тых самых могілках пахаваны і Станіслаў Ніцэр, які памёр у 2003 г. Ва ўзросьце 58 гадоў. Якой сям’ёй для Ірыны былі нашчадкі с. п. Кубякаў, калі пахавалі яе ў іх сямейнай магіле, змяшчаючы на ёй скромненькую таблічку з імем і прозвішчам, датамі жыцьця і праваслаўным крыжам?
Лена Глагоўская
