Юрка Хмялеўскі. Ад Рэдактара.

Нядаўна пабываў я на асаблівым мерапрыемстве. У палове траўня ў Падляшскай кніжніцы ў Беластоку адбылася грандыёзная сустрэча ў рамках штогадовага тыдня бібліятэк. З’ехаліся ў той дзень многія бібліятэкары – пераважна, вядома, жанчыны – з усяго ваяводства. Я быў запрошаны туды разам з кіраўнічыхай бібліятэкі ў Міхалове. Гэтая гмінная ўстанова, якая цяпер падлягае мне па самаўрадавай функцыі, апынулася ў прэстыжнай групе ўзнагароджаных прызом Сярэбранай ружы за дасягненні ў галіне папулярызацыі чытальніцтва.

Падляшская кніжніца ад нядаўна працуе ў новым памяшканні – у быўшай універсітэцкай Бібліятэцы імя Ежы Гедройца. Гэты шматпавярховы будынак для сваёй установы адкупіў ад універсітэта ваяводскі самаўрад. У папярэднім месцы – у камяніцы па вуліцы Кілінскага, побач фарнага касцёла – ужо даўно не хапала месца на кніжныя паліцы. Таму ўжо некалькі гадоў таму Маршалкоўская ўправа ў Беластоку вырашыла пабудаваць для кніжніцы новы вялікі будынак. Былі выдаткаваныя нават немалыя грошы на праект і тэхнічную дакументацыю. Таксама праведзены былі дарагія спецыялістычныя экспертызы, паколькі шматпавярховы гмах да паловы меў быць пад зямлёю. Ваяводскі самаўрад сфінансаваць такую грандыёзную інвестыцыю планаваў з еўрасаюзных фондаў. Але аказалася, што на гэта атрымаць адтуль такія грошы проста немагчыма. Дарэчы, пакупка і кошт прыстасавання ўніверсітэцкага будынка атрымаліся амаль удвая таннейшымі, улічваючы ўжо выдаткаваныя грошы на планаваную інвестыцыю.

Падобная справа была ў выпадку падрыхтоўкі да пабудовы рэгіянальнага аэрапорту, для якога як адзінае магчымае месца – пасля многіх дарагіх розных экспертыз – канчаткова знайшлося за вёскай Тапаляны ў Міхалоўскай гміне. Але і ў гэтым выпадку, аказалася, што грошай з Еўрасаюза на аэрапорт ужо не будзе. Ваяводскі самаўрад два гады таму, як толькі ўпэніўся ў гэтым, выкрэсліў наогул інвестыцыю са сваіх планаў, паколькі іншых грошай на тое прыдбаць аказалася немагчымым. І нічога, што выдаткаваны былі ўжо на гэта нават больш як два мільёны злотых. Такое здараецца – тлумачыў папярэдні маршалак журналістам, якія заўважылі, што гэтыя мільёны пайшлі ўпустую, іх проста выкінулі.

Дарэчы, хаця ўжо даўно было вырашана, што аэрапорту ў Тапалянах, пакуль, не будзе, каштоўная дакументацыя, аднак, апрацоўвалася надалей. Вось толькі нядаўна ў Варшаве закончыліся працы над найважнейшым для такога віду інвестыцыі рапартам уплыву яе на прыроду. Займаўся гэтым нават Адміністрацыйны суд, вымушаны разглядаць пратэсты эколагаў. Але канчаткова згода ёсць і пад Тапалянамі аэрапорт будаваць можна. Абы толькі былі гошы.

Але вяртаюся да травеньскага свята бібліятэкараў у Беластоку. Сёлета мела яно асаблівы, узнёслы характар, бо прыз Сярэбранай ружы атрымаў таксама дырэктар Кніжніцы, Ян Леанчук, у сувязі з адыходам на пенсію. Каб выказаць яму словы прызнання і падзякі, уставілася ў зале даўжэзная чарга прамоўцаў з розных асяроддзяў – чыноўнікі, бібліятэкары, пісьменнікі, прафесары. Былі нават госці з Вільні. У зале, на жаль, не заўважыў я нікога ад нас, беларусаў. Стала мне крыху сумна, бо ж Ян Леанчук на працягу мінулых звыш трыццаці гадоў утрымліваў цесныя сувязі з беларускім асяроддзем на Беласточчыне, найперш з нашымі літаратарамі. Як выдатны польскі пісьменнік, паэт і фельетаніст у сваёй творчасці заклікаў, каб не парываць сваіх каранёў. Таму па душы было яму кантактавацца з аўтарамі з нашага літаб’яднання „Белавежа”. Як дырэктар Кніжніцы арганізаваў ім аўтарскія сустрэчы ў рамках „Літаратурных серадаў”, дапамагаў выдаваць кніжкі. Супрацоўнічаў таксама з беларускімі літаратарамі з Гродзеншчыны. А ў маладосці на польскую мову пераклаў адну ці дзве беларускія мініяцюры Сакрата Яновіча, г.зв. „сакраткі”.

За ўсё гэта падзякаваў я Яну Леанчуку ў сваёй прамове, выказваючы спадзяванне, што будучы на пенсіі і маючы больш часу надалей будзе ўзбагачаць літаратуру сваймі прыгожымі творамі з глыбокім сэнсам. Я нешта з яго творчасці прачытаў. І хаця мабыць не з’яўляюся аўтарытэтным знаўцам літаратуры, то даўно ўжо заўважыў найбольшае, думаю, багацце Леанчуковай творчасці – прыгожую пальшчызну. Піша ён на мове, праўда, крыху архаічнай, напаўмёртвай і прызабытай. Але параўноўваючы да сённяшняй штучнай нова-мовы з радыё ці тэлебачання, можна яе проста смакаваць. А ўжо ў канфрантацыі з хаатычнай дзіва-мовай, якая залівае мазгі праз інтэрнэт, словы як напрыклад „Жальнік” (загаловак аднаго з паэтычных зборнікаў Яна Леанчука) гэта проста моўны скарб.

Творчасць Яна Леанчука, тыя смакавітыя словы блізкія чамусьці і мне. Дадумваюся таму, што яго родныя Лубнікі пад Заблудавам і мой Востраў пад Крынкамі ад вякоў нічым асабліва не розніліся – ні выглядам і краявідамі навокал, ні менавіта мовай. У іх і ў нас стагоддзямі гудзеў свет жывой простай мовы. Доўгі час нашы продкі былі і аднолькавай уніяцкай яшчэ рэлігіі.

Пабываючы на травеньскім бібліятэкарскім свяце ў Беластоку ўспомніў я, як роўна два гады таму з гэтай жа нагоды Ян Леанчук як дырэктар Кніжніцы завітаў у гмінную бібліятэку ў Міхалове. Я тады яшчэ працаваў дырэктарам Дому культуры ў суседнім Гарадку. У той дзень, недзе ў поўдзень, нечакана з`явіўся ў дзвярах майго кабінета Ян Леанчук з супрацоўніцай. Расказаў мне – цёплымі словамі – пра сустрэчу ў міхалоўскай бібліятэцы і патлумачыў, чаму вяртаючыся вырашыў наведаць яшчэ гарадоцкі дом культуры і гмінную бібліятэку, што размешчана ў тым жа будынку. – Памалу развітваюся, бо адыходжу неўзабаве на пенсію, – сказаў мне. З той сімпатычнай сустрэчы маю нават на памятку здымак у сваім фотаальбоме.

Ян Леанчук яшчэ тады не ведаў, якія жудасныя падзеі адбыліся ў міхалоўскай бібліятэцы адразу пасля яго ад’езду. Пра гэта вечарам штосьці па тэлефоне расказаў мне Мікалай Грэсь. Усхваляваны і перапалоханы, дрыжачым голасам павядоміў, што тадышні бургамістр звольніў яго з пасады кіраўніка бібліятэкі. Не было гэта чымсьці нечаканым. Грэсь два месяцы раней збунтаваўся і дэманстратыўна зрокся функцыі галоўнага рэдактара гміннай „Газеты Міхалова”, якой змест поўнасцю асабіста кантраляваў бургамістр. Быў той жорсткім цэнзарам, дапускаючым выключна тэксты выхваляючыя яго самога або з крытыкай у адрас апанентаў (найчасцей хлуслівай, выдуманай). Бургамістр таксама пісаў – ананімна – артыкулы, каментары і лісты, у якіх сам сябе выхвальваў і аплёўваў тых, хто з ім не пагаджаўся.

Тады – у палове траўня 2014 г. я ўжо быў перакананы, што міхалоўскі бургамістр сваімі жудаснымі паводзінамі капае сабе яму ў самаўрадніцкай кар’еры. Пацвердзілі хутка гэта восеньскія выбары. Я толькі тады не мог прадбачваць яшчэ, што ў выніку менавіта тых жа падзей займу пасля адказную пасаду ў Міхалоўскай гміне.