Bo wytną nam puszczę

Na początku tego roku w regionie Puszczy Białowieskiej zawiązała się nieformalna kilkudziesięcioosobowa grupa, sprzeciwiająca się planowanemu zwiększeniu limitu cięć w puszczy. Dała temu wyraz, pisząc list do premier Beaty Szydło, pod którym podpisało się około czterystu osób. Delegacja grupy udała się do Warszawy na Marsz Entów, zorganizowany jako protest przeciwko planom wycinki. Podczas marszu odczytano list do pani premier, w którym wyrażono poparcie dla powiększenia Białowieskiego Parku Narodowego i upominano się o uznanie potrzeb miejscowej ludności za priorytetowe. Oto rozmowa z dwiema przedstawicielkami „lokalsów” (jedna chciała pozostać anonimowa), w której tłumaczą motywy swego działania.

Przez wiele lat słychać było, że mieszkańcy regionu puszczy są raczej przeciwni powiększeniu Białowieskiego Parku Narodowego. Wasza grupa przełamuje ten schemat i monopol na jedyną do tej pory słuszną narrację miejscowej ludności. Jak i dlaczego zawiązała się wasza grupa?

KA: – Mieszka tutaj wielu ludzi, którzy czują potrzebę działania i mają świadomość, że ich głos do tej pory nie był słyszany. Jesteśmy związani z Puszczą Białowieską silnymi więzami, wielu z nas wychowało się w puszczy i poczuliśmy, że to z czym się utożsamiamy, znalazło się w niebezpieczeństwie, że do głosu dochodzi przede wszystkim grupa ludzi związana z władzami samorządowymi czy z zakładami przetwarzającymi drewno. Więc się uaktywniliśmy.

Joanna Łapińśka: – Grupa zawiązała się spontanicznie. Część z nas znała i popierała zmarłego w zeszłym roku Janusza Korbela, od lat zaangażowanego w sprawy puszczy i krajobrazu kulturowego wokół niej. Nie jesteśmy ekologami, ale jego opowieści z pewnością wpłynęły na to, że poczuliśmy potrzebę zabrania głosu – my, mieszkający tutaj od pokoleń. Niektórzy z nas się tu sprowadzili, ale trzon stanowią mieszkańcy powiatu hajnowskiego. Do grupy należą ludzie różnych pokoleń i zawodów – humaniści, artyści, leśnicy, przedsiębiorcy. Drugim takim bodźcem było chyba poczucie niezgody na to, by głos zabierali jedynie ludzie agresywni, posuwający się do kłamstw.

 

Co do tej pory zrobiliście, co chcecie osiągnąć?

JŁ: – Zaczęliśmy od przygotowania pisma o innej wymowie niż wystosowane przez naszych samorządowców, w którym proszą oni o zwiększenie wycinki w Puszczy Białowieskiej. Zbieraliśmy pod nim podpisy, by przekazać je pani premier Beacie Szydło, ministrowi Janowi Szyszko i kilku innym politykom, także na szczeblu powiatu.

KA: – W ciągu dwóch tygodni kilka osób zebrało ponad czterysta podpisów. To sukces.

JŁ: – Dla mnie ważne jest pokazanie innego oblicza „lokalsów”, bo nie wszyscy miejscowi chcą puszczę wycinać. W Białowieży określenie „nawołocz” jest pejoratywne, „nawołoczą” jest się na zawsze i to stygmat, za którym kryje się przekonanie, że nie jest się równie ważnym, jak rodowity białowieżanin. W innych okolicach tak się nie piętnuje przyjezdnych, uważa się, że osiedlają się naturalną koleją rzeczy, wymuszoną odpływem dotychczasowych mieszkańców do miast, przyjezdni (nie mam tu na myśli turystów) nie są przecież obciążeniem. Wsie wymierają, a chcą tu się osiedlać ludzie wykształceni, zaangażowani społecznie, pracujący zawodowo, a przecież ktoś musi płacić podatki. Obraz regionu, w którym osobom opowiadającym się po stronie ekologów grozi się, to nie jest obraz, którym możemy kogoś przyciągnąć. A przecież należy walczyć o to, co jest korzystne dla nas w dłuższej perspektywie. Oczywiście łączącym nas celem jest ochrona Puszczy Białowieskiej. Nie chcemy powtórki z konfliktu o dolinę Rospudy. Mieszkańcy Augustowa, gdyby wcześniej zrozumieli, gdzie leży ich interes, mieliby obwodnicę  kilka lat wcześniej. Moim zdaniem zostali oni w wyrachowany sposób wykorzystani przez różne siły. Myślę, że podobnie może stać się u nas – nie chcę winić leśników, ale przydzielono im w tym konflikcie jakąś rolę.

 

Od kilku lat działa w Hajnówce Stowarzyszenie Obrony Puszczy Białowieskiej „Santa”, wspierane przez Lasy Państwowe. Jego członkowie również chcą chronić Puszczę Białowieską, ale ich wizja ochrony jest zupełnie inna – domagają się wycinki świerków zaatakowanych przez kornika i usuwania z lasu martwego drewna.

JŁ: –Santa skupia głównie ludzi związanych z przetwórstwem drewna. Jest mała, ale zachowuje się bardzo głośno. Przez wiele lat myślałam na przykład, że pana Anatola Filipczuka, pszczelarza, rzeczywiście pokrzywdzono, wygoniono z pasieką z puszczy, tymczasem do prowadzenia pasiek w puszczy dopuszczono jeszcze kilku pszczelarzy, a on swoją pasiekę zaniedbał. Coraz częściej słychać jednak głosy pozytywne. Były starosta, obecnie radny sejmiku wojewódzkiego, Włodzimierz Pietroczuk, wypowiada bardzo zrównoważone sądy, podobnie ceniony tu Włodzimierz Cimoszewicz. Mam nadzieję, że obecne władze, zamiast budować w ślad za Santą obrzydliwy obraz regionu, zaczną myśleć o tym, że dzięki objęciu Puszczy Białowieskiej jednym zarządem, np. w ramach parku narodowego, mieszkańcy gmin Narew, Narewka, Dubicze Cerkiewne będą mogli reklamować swoje kwatery agroturystyczne bliskością parku narodowego. Zastanówmy się wspólnie, co region może zyskać na objęciu puszczy parkiem narodowym? Chcemy inwestycji? – określmy jakich, targujmy się, ale mądrze i realnie.

KA: – Pech chce, że rozległe gniazdo kornikowe leży w rezerwacie Szafera, przy szosie Hajnówka-Białowieża. Bardzo wielu miejscowych wcale nie chodzi po puszczy, tylko jeżdżąc wzdłuż szosy i patrząc na obumarłe drzewa odnoszą wrażenie, że rzeczywiście, jak alarmuje Santa, puszcza ginie. Jeżeli jednak wejdzie się chociaż troszeczkę głębiej w las, widać, że puszczy daleko do zagłady. Wielu z nich autentycznie troska się o puszczę, tylko tę troskę rozumie trochę inaczej, i tak jak interpretują ją Lasy Państwowe.

 

Skąd bierze się wśród miejscowych niechęć do powiększenia białowieskiego parku narodowego?

KA: – Myślę że różne pokolenia mają różne priorytety i dostrzegają inne rzeczy. Pokolenie moich rodziców, czyli pięćdziesięcio-sześćdziesięciolatków to często ludzie, którzy do przyrody mają podejście użytkowe. Puszcza to magazyn drewna, jagód, grzybów. Przyzwolenie na to, by usychały kolejne świerki, to dla nich marnotrawienie potencjału ekonomicznego. Nie patrzą na puszczę przez pryzmat procesów ekologicznych i nie postrzegają ich jako wartości samej w sobie. Nie myślą o tym, że gdy te procesy zostaną przerwane, to nigdzie więcej ich nie zaobserwujemy. Czasy się zmieniły, więcej podróżujemy poza region, widzimy jak wygląda świat i reszta Polski, jak jest przekształcony przez cywilizację. Puszcza to także miejsce specyficzne kulturowo, mieszka tutaj mniejszość białoruska, lokalna kultura jest fascynująca, ale często zamknięta przed obcymi. Ludziom stąd nie podoba się to, że ktoś obcy próbuje mówić im co mają robić..

JŁ: – Klimat wokół kwestii ochrony Puszczy Białowieskiej wytwarzają w dużej mierze Lasy Państwowe. Leśnicy straszą kornikiem, ich akcje informacyjne przeczą wypowiedziom naukowców, ale ludzie ich słuchają. Miejscowi z reguły mało korzystają z puszczy, ale potrzebują opału i drewna na cele gospodarcze. Potrzebują też gwarancji, że będą mogli wejść do „swojego” lasu i nazbierać jagód, grzybów, ziół bez jakichś przepustek. O tym trzeba dyskutować, a nie ile drewna leśnicy mogą wywieźć, bo to nie ma przełożenia na żadne realne korzyści dla regionu. Dyskutujmy więc o tym, jak zapewnić mieszkańcom drewno, żebyśmy nie słyszeli zewsząd, że nie ma, trudno dostać, że jest drogie. Ironizując spytam – czyżby leśnicy nie umieli zarządzać lasem tak, by mieszkańcom starczyło opału? Czy też może jest to celowa polityka?

 

W swoim liście do premier Beaty Szydło piszecie, że wielu członków społeczności lokalnej opowiedziało się za zwiększeniem limitu cięć „pod presją wójta, burmistrza, księdza czy bezpośredniego przełożonego”, a także o aktach zastraszania i agresji wobec osób prezentujących inne poglądy. Niektórzy z was z tego powodu wolą pozostać anonimowi.  Brzmi to bardzo niepokojąco.

JŁ: – Są wśród nas osoby, które pracują w instytucjach powiązanych z lokalnymi władzami samorządowymi i one rzeczywiście bały się wystąpić publicznie. Po wsiach chodzili sołtysi, którzy nakłaniali do podpisywania listy za większą wycinką drzew w puszczy, księża prawosławni i katoliccy zachęcali do tego z ambon. Już po Marszu Entów jeden z księży z regionu powiedział w czasie mszy, że każdy z uczestników marszu dostał za uczestnictwo po 400 zł, że nam nie należy wierzyć, bo jesteśmy opłacani przez Niemców, że przez nas nie udała się demonstracja zorganizowana przez Santę, chociaż drogi naszych marszów nawet się nie przecięły. A ludzie bardzo wierzą księdzu i Kościołowi.

KA: – Sytuacja jest rzeczywiście skomplikowana. Hajnówka jest małą miejscowością i bardzo trudno w niej o pracę. Nasze władze lokalne i osoby z nimi powiązane, w tym pracodawcy, chcą, żeby puszczę ciąć bardziej niż do tej pory. Wielu bało się podpisać naszą listę ze strachu. Można powiedzieć, że panuje społeczna psychoza. Ludzie czują, że gdy będą na przykład szukać pracy, że pracodawca wybierze taką osobę, której poglądy zgadzają się z poglądami lokalnych władz. Podziały przechodzą nawet przez rodziny. Wiele osób uważa, że trzeba być bardzo ostrożnym z wyrażaniem swoich poglądów, albo nawet po prostu siedzieć cicho, bo to najbezpieczniejsze.

 

W poświęconej puszczy debacie, jaka odbyła się na antenie Radia Białystok, głos zabrała m.in. Elżbieta Laprus, radna gminy Białowieża, która zarzucała, że jesteście jakąś „rzekomą grupą”, a podpisy pod petycją zbieracie nie tam gdzie mieszkacie, bo „zostalibyście stamtąd wywiezieni na taczkach”.

JŁ: – Zbierałam podpisy na swojej ulicy. Oczywiście kilka razy zetknęłam się także z niechęcią i niezrozumieniem, ale na taczce nikt mnie nie wywiózł. Kilka razy za to byłam pozytywnie zaskoczona, że ktoś dzwonił przez znajomych z naszej grupy, żeby się dopisać do listy, albo że w przypadkowej rozmowie prości ludzie potrafili sami skonstatować, że to leśnicy „ciągną kołdrę” do siebie.

 

List do pani premier, podpisy mieszkańców – to pierwszy krok. Jakie będą następne?

KA: – Chcemy nagłaśniać sprawę w mediach, a także rozruszać się intensywniej w internecie. Powinniśmy też wyprodukować ulotki informacyjne, bo na wsiach ludzie nie mają dostępu do internetu. Głównym problemem wydaje mi się właśnie brak rzetelnej informacji. Chcemy tłumaczyć, że objęcie całej puszczy ochroną w ramach parku narodowego posłuży jej mieszkańcom.

Miejscowi boją się jednak, że nie będą mogli korzystać z lasu, nawet wejść do niego. Ci, którzy mieszkają niedaleko Obrębu Ochronnego Hwoźna, przez cały sezon zbierają jednak jagody, grzyby, nikt im tego nie zakazuje. Ludziom bardzo zależy też na drewnie opałowym. Ilość drewna, jakie wycina się obecnie w Puszczy Białowieskiej, w pełni pokrywałoby potrzeby opałowe miejscowej ludności, sęk w tym, że jego część Lasy Państwowe sprzedają poza region, a ludzie muszą sprowadzać opał z zewnątrz. W tym też rola takiej grupy jak nasza. Na razie rozmawiamy o tym z naszymi znajomymi, rodzinami, oni to przekazują dalej, ale chcemy docierać do jak największej liczby mieszkańców poprzez spotkania i publikacje.

JŁ: – Chcemy pokazać, że nie jesteśmy jakimiś szalonymi ekologami, tylko zwykłymi ludźmi, którzy myślą o realnych potrzebach przeciętnych ludzi. Mam nadzieję, że więcej ludzi w okolicy myśli jak my.

Rozmawiała
Ewa Zwierzyńska

 

Apel do Pani Beaty Szydło – Prezesa Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej o zapewnienie należytej ochrony Puszczy Białowieskiej i gwarancję drewna opałowego dla mieszkańców

My, mieszkańcy regionu Puszczy Białowieskiej, pragniemy zabrać głos w sprawie listu naszych włodarzy do Pani Premier odnośnie zwiększenia pozyskania drewna w Puszczy Białowieskiej. Wielu z naszych sąsiadów podpisało się pod tamtym listem pod presją wójta, burmistrza, księdza czy bezpośredniego przełożonego. Nie podoba nam się takie działanie władz lokalnych i decydowanie w naszym imieniu o tym, co jest naszym wspólnym dziedzictwem. Reprezentujemy całe spektrum społeczności lokalnej – są wśród nas ludzie młodzi i emeryci, ludzie różnych zawodów i wykształcenia, w tym związani od pokoleń z przemysłem drzewnym. Nie zostaliśmy zainspirowani przez żadną grupę interesów, nie reprezentujemy żadnej opcji politycznej, zawodowej ani organizacji. Mamy na uwadze jedynie przyszłość regionu, nas samych oraz naszych dzieci i wnuków. Dlatego też wyrażamy nasze niezadowolenie z instrumentalnego traktowania przez samorządowców zarówno Puszczy, jak i nas, mieszkańców regionu. Wyrażona w ich liście „troska” o Puszczę Białowieską i nasz dobrobyt nie odpowiada realiom, wiedzy naukowej, a przede wszystkim jest przez nas odbierana jako popieranie interesów wąskiej grupy pracowników Lasów Państwowych.

Za niezgodne z zasadami demokracji, dobrą praktyką, a tym samym niedopuszczalne uważamy zajmowanie stanowiska w sprawie Puszczy przez jednostki samorządu terytorialnego regionu Puszczy Białowieskiej bez uprzednich konsultacji społecznych. Zwracamy uwagę na fakt, że znaczna część mieszkańców powiatu nie zgadza się ze stanowiskiem samorządowców hajnowskich. Dodatkowo ich list przyczynia się do polaryzacji nastrojów społecznych, aktów zastraszania i agresji wobec osób reprezentujących inne poglądy.

Według danych GUS region Puszczy Białowieskiej nie jest tak ubogi, jak twierdzą reprezentujący nas samorządowcy. Praca zarobkowa wielu z nas zależna jest od turystów, których przyciąga tu las naturalny, a w nim martwe drzewa – stojące i leżące – ulegające rozkładowi, a także drzewa zasiedlane przez kornika, stanowiące od stuleci integralną część Puszczy.

Planowane ośmiokrotne zwiększenie wycinki drzew w Puszczy Białowieskiej (również tych martwych i zamierających) nie leży więc w naszym interesie, wpisuje się też w niechlubne tradycje eksploatacji Puszczy, zapoczątkowane przez okupanta niemieckiego w 1915 roku, a następnie kontynuowane przez władze PRL. Zwiększenie pozyskania drewna może pogrążyć lokalną, opartą na turystyce ekonomię, doprowadzić do utraty przez Puszczę prestiżowego tytułu Światowego Dziedzictwa Ludzkości UNESCO i otworzyć konflikt z Komisją Europejską, która oczekuje zachowania dotychczasowego modelu ochrony Puszczy.

Zwracamy uwagę na fakt, że proponowane przez nadleśnictwa zmiany Planów Urządzania Lasu zostały negatywnie zaopiniowane przez najważniejsze krajowe gremia skupiające najwybitniejszych naukowców – Państwową Radę Ochrony Przyrody, Radę Naukową Białowieskiego Parku Narodowego oraz Komitet Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk. Wdrożenie ich zaprzepaści również działania zainicjowane przez śp. Prezydenta Lecha Kaczyńskiego, który chcąc kontynuować tradycje ochrony Puszczy, zapoczątkowane przez Dynastię Jagiellonów, powołał Zespół Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej do opracowania projektów przepisów regulujących status dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego Puszczy Białowieskiej.

Pismo organów powiatu hajnowskiego, sugerujące że my, mieszkańcy regionu, popieramy planowane zwiększenie wycinki drzew w Puszczy Białowieskiej, jest niezgodne z prawdą. Nie zgadzamy się z tym, czego dowodem są m.in. podpisy zebrane pod niniejszym listem.

Zwracamy się do Rządu Rzeczypospolitej Polskiej z prośbą o podjęcie wszelkich działań ochronnych, które pozwolą uniknąć nieodwracalnych zmian w cennej przyrodzie Puszczy oraz zachować jej unikatowy charakter. Należy ochronić naturalne procesy przyrodnicze, starodrzewy i utrzymać pozyskanie drewna w mniejszej lub dotychczasowej wielkości (48000 m³ rocznie), co w zupełności zaspokaja lokalne potrzeby opałowe. Obserwując regularne próby zwiększania pozyskania drewna przez Lasy Państwowe, dochodzimy również do wniosku, że jedynym rozwiązaniem, gwarantującym stabilną ochronę Puszczy, jest poszerzenie parku narodowego na cały jej obszar.

Domagamy się, aby potrzeby mieszkańców były priorytetem. Obecnie większość drewna jest wywożona poza region, dlatego żądamy, by trafiało ono wyłącznie na rynek lokalny w ramach istniejących uregulowań prawnych (załączona opinia prawna). Pozwoliłoby to na zapewnienie wystarczającej ilości drewna opałowego i przemysłowego społeczności lokalnej przy zachowaniu obecnego poziomu pozyskania. Równocześnie zwracamy się z prośbą o jak najszybsze podjęcie przez Rząd Rzeczypospolitej Polskiej decyzji umożliwiającej doprowadzenie gazu ziemnego do regionu Puszczy Białowieskiej. Ta sprawa jest szczególnie ważna jako warunek konieczny wzmocnienia ochrony środowiska (ochrona powietrza, zmniejszenie zapotrzebowania na drewno opałowe). Jest to także istotny czynnik rozwoju takich gałęzi gospodarki jak turystyka czy przetwórstwo spożywcze, oparte o lokalne zasoby najwyższej jakości surowców.

Szanowna Pani Premier, STAĆ NAS JAKO NARÓD, aby polska Prapuszcza – jedyne w Polsce Przyrodnicze Dziedzictwo Ludzkości, z dumą opisywana przez naszych wieszczów narodowych, chroniona od wieków przez królów i rządy suwerennej Rzeczypospolitej Polskiej, objęta była w całości najwyższą, uznaną na całym świecie formą ochrony, jaką jest PARK NARODOWY.

Mieszkańcy powiatu hajnowskiego i okolic