PUBLICYSTYKA

Eugeniusz Kabatc. Młyn nad Narewką

by czasopis.pl / ago

Rozdział II

Pierwsza wojna narodów

 

Najpierw gdzieś daleko, za Warszawą i w Prusach Wschodnich, wojska rosyjskie szarpnęły się bojowo do przodu i echa wojny docierały do Puszczy jedynie decyzjami odkładania carskich łowów. Zastąpili je kłusownicy, wśród których znaleźli się miejscowi chłopi z obrzynami, a między nimi i nasi myśliwi z „gniazda”, przygotowujący zwiększone zapasy dziczyzny na zimę. Na wszelki wypadek.

Na wszelki wypadek dziadek zaopatrzył dom w solidne okiennice.

Tu nigdy nie było zupełnie spokojnie. Ale utrzymywał się stan jakby do przetrwania, do wytrzymania w znoju jakby na drugim planie.  Nawet wówczas, gdy imperium dziesięć lat wcześniej przystąpiło do wojny na Dalekim Wschodzie, jej echa docierały tu w strzępach, czasem bolesnych, to prawda, gdy poczta przynosiła wiadomość od władz wojskowych o „poległym w obronie ojczyzny”, przedtem wziętym stąd „w sołdaty”; czasem jednak podnosząc na duchu, gdy marynarz Wołkowycki – podobno chłopiec z dalszej rodziny – otrzymywał order św. Jerzego za bohaterską postawę w bitwie z Japończykami pod Cuszimą…

Teraz było inaczej, wojna wszakże wstrząsnęła całym naszym kontynentem. Po krótkiej niepewności front rosyjsko-niemiecki przewrócił się w Prusach i załomotał wkrótce do bram tutejszych horyzontów, coraz częściej wprost w okiennice skulonych bezradnie domów. Zbliżał się „wróg odwieczny”, sanitarne pociągi z krwawym pokosem bitew przelatywały z cierpiętniczym dygotem torami do Wołkowyska i dalej. Władza wielkiego państwa trzeszczała w szwach, pruła się, niweczała strategicznie. Cofająca się armia zarządziła ewakuację nie tylko urzędów państwowych, instytucji publicznych, zasobów i ważnych osób, ale wszystkich mieszkańców zachodnich guberni, by zostawić pruskiemu najeźdźcy „spaloną ziemię”.

Administracja carska nigdy nie cieszyła się opinią dobrych organizatorów, tedy i tym razem próby łączenia dobrej woli i biurokratycznego bałaganu przyniosły mierne rezultaty: ogromnej, kosztownej akcji państwowej, boleśnie uderzającej w społeczną i rodzinną trwałość miejscowej ludności. Zwłaszcza prawosławnej, która w swej masie była posłuszna Cerkwi, jak Cerkiew Państwu. Problematyczność ludzkiego losu w imadle konfliktu zbrojnego mocarstw i ich morderczych frontów zawsze jest ponadprawnie skazańcza. Dziadek Julian musiał wykazać maksimum inteligencji i chłopskiego sprytu, żeby w tym uchodźstwie, nazwanym z rosyjska „bieżeństwem”, znaleźć sposób na uratowanie „gniazda”. Po wielu nieprzespanych letnich nocach przyjął dwie wersje klucza do wyjścia z losowej sytuacji – podzielił swoją rodzinną trzódkę mniej więcej na pół, jedną część poddając zaleceniom ewakuacji i ekspediując ją w grupie trzech dziewcząt do najstarszej z córek, już zamężnej w Moskwie [„Wielka rewolucja na Małej Gruzińskiej”,  publikacja w nr 7/2015 Przeglądu Prawosławnego, supplement III],  z drugą połową,  dyrygując nią sam, pozorując posłuszeństwo władzy, dużym wozem też wyruszył na wschód, by wkrótce zawrócić, posłużywszy się pretekstem poczucia obywatelskiej odpowiedzialności za los przewożonych [pęknięcie przedniej osi w powozie]. W interpretacji rozszerzonej miał też nie dopuścić do aresztu zatrzymanych nakazem urzędu skarbowego [kazna’], wobec którego dziadek zalegał z podatkiem od zakupu leśnej działki w otulinie puszczy, określonej w aktach jako Łozowe. Znaczenie tego faktu kładło się potem wydarzeniami wokół rodzinnego gniazda w rytmie niemal pokoleniowym, aż po moje już własne przeżycia…

Tymczasem trzeba było urządzać się od nowa w warunkach kilkuletniej okupacji niemieckiej, w której relacje rodzinne i narodowe zakorzeniały się w ziemiach bliskich i dalekich, rodząc w porywach ambicji i potrzeb społecznych idee głębokich przemian politycznych i państwowych. Dojrzewały ziarna zasiane wcześniej. Narodowe odrosty pojawiały się i u nas, lecz to te u sąsiadów stawały się przedmiotem dylematów „razem, czy osobno?”. Ożywiona nadzieja polskości z trudem rozróżniała fronty  walki, czasem ustawiały się one przeciwko sobie we wrogiej konfrontacji wrogich armii, w których znaleźli tyleż Polacy, co i Białorusini. Tutejsi.

Tutejsi. Powtarzam to określenie, podkreślając, ponieważ staje się coraz poważniejszym symbolem znaczeniowym w proponowanych rozważaniach wokół narodowych mocy i niemocy…

Lud coraz gwałtowniej wdzierał się do historii. Lud polski, budzony socjalizmem niepodległościowym Piłsudskiego, lud białoruski – inteligencją narodową, stawiającą już mocne kroki od przełomu wieków w literaturze lirycznej i politycznej. Polski ruch patriotyczny był naturalnie rozleglejszy, opierał się o tradycje wolnej Rzeczypospolitej i kolejnych powstań; zdążył już nawet podzielić się narodowo na różne lewice i prawice, czasem szukające sojuszników w politycznych koncepcjach słabnących w wojnie i rewolucjach rozbiorców. Bardzo to powiększało zamieszanie po obu stronach mnożących się frontów.

Także tu, na otwartym pograniczu historycznym niegdysiejszych kresów rusko-litewskich, namiętności narodowe burzyły się po nowemu, na tyłach frontu, który utknął niespokojnie na rubieżach wschodniej Białorusi, rozsypywała się jagiellońska wizja wielkiej, przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, wspólnej dla wielu narodów, o której marzyli jeszcze polscy narodowcy, ale której nie przyjmowali już do wiadomości młodzi patrioci Litwy, Białorusi, a na południu – Ukrainy. Upadek caratu otwierał szanse przed nowymi bytami państwowymi, lecz ze sobą nieraz burzliwie sprzecznymi. Nieoczekiwanie dla mickiewiczowskich Polaków [„Litwo, ojczyzno moja”] Litwini przywrócili sobie poczucie narodowej odrębności. „A nad Niemnem Orzeł stary/ Stary orzeł, młode konie/ Młode konie nowej Litwy/ Co za Orłem ślą Pogonie!” – zabrzmiało w uchu obudzonego wajdeloty jak surma bojowa, jak wici do rozpuszczania w sprzyjających okolicznościach zamętu władzy, w młodych ruchach na rzecz historycznej kultury, wspierając pierwsze struktury samodzielnego państwa – ze stolicą Witoldową w Wilnie.

Wilno. Toż to stolica myśli i białoruskiej! Historia jakby nawrotem przypomniała o swoich prawach – lecz bez wspólnotowych konsekwencji. Już Konstytucja 3-go Maja, duma Polaków, nie wspomniała nawet o stołecznej roli miasta, zakładając całkowite polskie „oswojenie” Litwinów; podobnie pomijając milczeniem znaczenie języka białoruskiego w rozwoju Wielkiego Księstwa. Toteż rewanż historycznej współczesności dla „krajowców” polskich na Wileńszczyźnie był bolesnym zaskoczeniem i musiał wzbudzić opór.

Literatura poświęcona tym trudnym czasom jest obfita, znacznie mniej wie się o dziejach „małych ojczyzn” tamtych ziem i ich indywidualnych włodarzy. Tutejszych, którzy nigdy nie byli tych swoich ziem pełnoprawnymi posiadaczami. „Nie rzucim ziemi, skąd nas ród”, przysięgali Polacy, ale tam tak śpiewać powinni byli chłopi białoruscy, tam Polska była ruska. Prawa wprowadzali obcy.

Dziadek Julian obchodził te prawa z różnym skutkiem, swoją dolę chłopską mocując „interesem” karczmiarza w Narewce, dopóki w konkurencji z karczmiarstwem żydowskim trzeba było nakarmić robotników huty szkła i leśnych, pracujących dla potrzeb wojennego przemysłu drzewnego w puszczy. Produkcję rolną zjadały przede wszystkim przymusowe dostawy dla administracji i wojska, coś jednak zawsze zostawało, by nie głodować, a nawet kształcić dzieci.

Dziadek Konstanty również nie próżnował, dorabiając w lesie i nie zostawiając synów bez właściwej opieki i w ten sposób mój przyszły ojciec znalazł się na kilka lat w gimnazjum w pobliskiej Świsłoczy. Wyniósł stamtąd dobrą znajomość niemczyzny i polskiego na bliską, kolejową przyszłość, ale także zmienione nazwisko, gdy administratorzy niemieccy w szkole zapisali mu proste Kabac na swoje Kabatz, co polska biurokracja utrwaliła potem, zmieniając jedynie niemieckie z na polskie c, pozostawiając łaskawie t i całe udziwnione nazwisko Kabatc.

Z trudem powracam dziś do pierwotnego zapisu i brzmienia rodowego nazwiska…

I wokół zapowiadały się kolejne zmiany, pieczętujące nową narodową obecność ludzi na świecie w sposób zadziwiająco dezintegrujący. Oto jeden z wujów, w czasie wojny przebywający „za chlebem” w Stanach Zjednoczonych, powraca jako Amerykanin. Drugi  zjawia się z Syberii jako Rosjanin. Mój ojciec, powróciwszy z wojny z bolszewikami w żołnierskim mundurze, zostaje na kolei Polakiem. Za to moi najmłodsi wujowie zaczęli dorastać w kręgu Hromady jako narodowi Białorusini. Etniczność pochodzenia nie była kategorią decydującą. Trzeba było niemało splotów i uwikłań w biegu życia – nie tylko zresztą swojego – by móc zdobyć się na świadomy wybór lub cierpliwie poddać się przeznaczeniu.

Wielka wojna narodów trwała długo. Jeszcze dwukrotnie przewalały się przez puszczę fronty, rujnując wsie i miasta. Córki dziadka Grycuka po latach uchodźstwa w Moskwie wróciły po rewolucji do domu całe i zdrowe. Ba, nawet wypiękniały dojrzewając i kształcąc się w stołecznej kulturze, choć już przewróconego imperium. Znalazły się teraz w zupełnie innym kraju, w Polsce, przywróconej do życia narodowego w nowych, acz wciąż niepewnych granicach, bijącego się jeszcze o nie na zachodzie, tu też niespokojnych, z resztką polsko-białoruskiej armii, nie zwycięskiej jednak na wschodzie.

Nie udało się naczelnikowi młodej Rzeczypospolitej stworzyć „kordonu sanitarnego” na obrzeżach skurczonych kresów, rządy narodowe w Mińsku i Kijowie padły pod uderzeniami „czerwonej burzy”, jedynie okrojona Litwa zdobyła wreszcie swoją upragnioną państwowość. Gdy zdemobilizowane oddziały gen. Bułak-Bałachowicza rozlokowały się tutaj do pracy w lesie, jego równie dowódczy brat rychło zginie tajemniczo na drodze z Białowieży do Hajnówki. Mówiło się o zamachu komunistycznej jaczejki…

Granica z nową bolszewicką Rosją nie była tak bardzo blisko, ale za nią się jeszcze kotłowało, jej emisariusze przenikali bez trudu na naszą stronę, państwo polskie szamotało się niecierpliwie w wyborze drogi do jedności. W tych warunkach sprawy mniejszości narodowych nabrzmiewały groźną bezradnością w wumiarze tyleż administracyjnym, co społecznym.

W domu Grycuków kolejne panny wkrótce wyjdą za mąż i pójdą sobie w świat niczym drogą w nieznane.

Moi przyszli rodzice, Aleksander Kabatc i Anna z Grycuków, wybrali drogę do bardzo kolejowego Wołkowyska.

Cdn

54 Comments

  • I think this is among the most important info for me. And i’m glad reading your article. But should remark on some general things, The website style is perfect, the articles is really nice : D. Good job, cheers

  • IXQJBF Perfect piece of work you have done, this web site is really cool with great info.

  • I don’t even know how I ended up here, but I thought this
    post was good. I don’t know who you are but definitely you’re going to a famous
    blogger if you are not already 😉 Cheers!

  • Hey! Do you know if they make any plugins to assist with Search
    Engine Optimization? I’m trying to get my blog to rank for some targeted keywords but I’m not seeing very good results.
    If you know of any please share. Appreciate it!

  • Hello! I know this is kinda off topic but I was wondering which blog platform are you using for this site?
    I’m getting tired of WordPress because I’ve had problems with hackers and
    I’m looking at options for another platform. I would be awesome if you could point me in the direction of a good platform.

  • I have been browsing on-line greater than three hours lately, yet
    I by no means discovered any interesting article like yours.
    It’s lovely worth enough for me. Personally, if all webmasters and
    bloggers made good content material as you probably did, the web can be
    much more useful than ever before.

  • This design is spectacular! You obviously know how to keep a reader
    amused. Between your wit and your videos, I
    was almost moved to start my own blog (well, almost…HaHa!) Excellent job.
    I really enjoyed what you had to say, and more than that, how you presented
    it. Too cool!

  • Whoa! This blog looks exactly like my old one! It’s on a entirely different topic
    but it has pretty much the same page layout and design. Excellent
    choice of colors!

  • I think that is one of the so much vital info for me.
    And i’m happy reading your article. However
    wanna remark on few general things, The site style is wonderful, the articles is in reality great :
    D. Good task, cheers

  • This is the right site for anyone who wants to understand
    this topic. You know a whole lot its almost hard to argue
    with you (not that I personally will need to…HaHa).
    You definitely put a new spin on a topic that has been discussed for many years.
    Great stuff, just wonderful!

  • You should take part in a contest for one of the finest
    sites on the internet. I’m going to recommend this website!

  • There is definately a great deal to know about this topic.
    I really like all of the points you made.

  • Hey would you mind sharing which blog platform you’re using?
    I’m going to start my own blog in the near future but I’m having a hard time choosing between BlogEngine/Wordpress/B2evolution and Drupal.
    The reason I ask is because your layout seems different then most blogs and I’m looking for something completely unique.
    P.S My apologies for being off-topic but I had to ask!

  • I think that what you composed was very reasonable. But, think about this, suppose you added a little content?
    I mean, I don’t want to tell you how to run your blog, however suppose you added a title that grabbed folk’s attention? I
    mean Eugeniusz Kabatc. Młyn nad Narewką – Czasopis is kinda boring.
    You might glance at Yahoo’s home page and see how they create post titles to get viewers to open the links.
    You might add a related video or a related picture or two to grab readers interested about everything’ve written. In my opinion, it might make your posts
    a little livelier.

  • Excellent beat ! I would like to apprentice whilst you amend
    your website, how could i subscribe for a weblog website?
    The account aided me a appropriate deal. I were tiny bit acquainted
    of this your broadcast provided shiny transparent concept

  • I’ve been exploring for a little for any high-quality articles or weblog posts on this sort of house
    . Exploring in Yahoo I eventually stumbled upon this site.
    Studying this info So i’m happy to express that I’ve
    a very good uncanny feeling I came upon exactly what I needed.
    I most indubitably will make sure to don?t fail to remember this web site and give it a look regularly.

  • Hello there, You have done a fantastic job. I will definitely digg it and personally
    recommend to my friends. I’m confident they will be benefited from this website.

  • Remarkable! Its in fact awesome paragraph, I have got much clear idea on the topic of from
    this paragraph.

  • Magnificent goods from you, man. I have have in mind
    your stuff prior to and you’re simply extremely excellent.
    I actually like what you’ve bought here, certainly like
    what you’re stating and the best way wherein you say it. You make it enjoyable and you continue to care for to stay it smart.
    I can’t wait to learn much more from you.

    This is actually a wonderful site.

  • I got this web site from my pal who told me about this web page
    and at the moment this time I am browsing this
    site and reading very informative posts at this place.

  • Please let me know if you’re looking for a article author for your blog.
    You have some really good articles and I feel I would be a good asset.
    If you ever want to take some of the load off, I’d really like
    to write some material for your blog in exchange for a link back to mine.

    Please shoot me an e-mail if interested.
    Cheers!

  • Hey I know this is off topic but I was wondering if you knew of
    any widgets I could add to my blog that automatically
    tweet my newest twitter updates. I’ve been looking for a plug-in like this for quite some time and was hoping maybe you would
    have some experience with something like this.
    Please let me know if you run into anything. I truly enjoy reading
    your blog and I look forward to your new updates.

  • I am not sure where you’re getting your info, but good topic.
    I needs to spend some time learning much more or understanding
    more. Thanks for excellent information I was looking for this
    info for my mission.

  • I’m curious to find out what blog system you have been utilizing?
    I’m having some small security problems with my latest website and I would like to find something more secure.
    Do you have any solutions?

  • That is a really good tip especially to those fresh to the
    blogosphere. Brief but very accurate info… Thank you for sharing this one.
    A must read article!

  • It is perfect time to make some plans for the long
    run and it’s time to be happy. I have read this publish and if I may I want
    to suggest you some interesting issues or suggestions.

    Perhaps you could write subsequent articles referring to this article.
    I wish to read more issues about it!

  • My programmer is trying to persuade me to move to .net from PHP.
    I have always disliked the idea because of the
    expenses. But he’s tryiong none the less. I’ve been using Movable-type
    on a number of websites for about a year and am worried about switching to another platform.
    I have heard fantastic things about blogengine.net.
    Is there a way I can import all my wordpress posts into it?

    Any help would be really appreciated!

  • Hello there! I could have sworn I’ve visited this
    site before but after browsing through a few of the posts I realized it’s new to me.
    Anyhow, I’m certainly pleased I came across it and I’ll be book-marking it and
    checking back often!

  • Hello this is kinda of off topic but I was wondering
    if blogs use WYSIWYG editors or if you have to manually code with HTML.

    I’m starting a blog soon but have no coding skills so I wanted to get advice from someone with experience.
    Any help would be enormously appreciated!

  • Nice post. I learn something totally new and challenging on websites
    I stumbleupon every day. It will always be useful to read through articles from other writers and practice a little something from other websites.

  • What’s Taking place i’m new to this, I stumbled upon this
    I have discovered It absolutely useful and it has aided me out loads.
    I hope to give a contribution & aid other users like its aided me.

    Great job.

  • Excellent blog here! Also your website loads up fast!
    What host are you using? Can I get your affiliate link to your host?

    I wish my website loaded up as quickly as yours lol

  • Hiya! Quick question that’s totally off topic.

    Do you know how to make your site mobile friendly?
    My weblog looks weird when viewing from my iphone.

    I’m trying to find a theme or plugin that might be able to fix this problem.
    If you have any recommendations, please share. Thanks!

  • It’s a shame you don’t have a donate button! I’d definitely donate to this outstanding blog!
    I suppose for now i’ll settle for bookmarking and adding your RSS feed
    to my Google account. I look forward to brand new updates and will talk about this
    website with my Facebook group. Talk soon!

  • Write more, thats all I have to say. Literally, it seems as though you relied on the video to
    make your point. You obviously know what youre talking about, why
    throw away your intelligence on just posting videos to your weblog when you could be giving us something enlightening to read?

  • Have you ever considered about adding a little bit more
    than just your articles? I mean, what you say
    is valuable and everything. Nevertheless think about if you added
    some great images or video clips to give your posts more, “pop”!
    Your content is excellent but with images and clips,
    this website could definitely be one of the most beneficial in its field.
    Very good blog!

  • Pretty portion of content. I just stumbled upon your weblog and in accession capital to say that I acquire actually enjoyed account your blog posts.
    Any way I’ll be subscribing in your augment and even I fulfillment you get
    right of entry to consistently rapidly.

  • When someone writes an piece of writing he/she maintains the plan of a user in his/her brain that how a user can understand
    it. So that’s why this post is outstdanding. Thanks!

  • Wonderful blog! I found it while browsing on Yahoo News.
    Do you have any suggestions on how to get listed in Yahoo News?
    I’ve been trying for a while but I never seem to get there!
    Many thanks

Comments are closed.