Ja vrodiłasie pud kuneć listopada, i jak tôlko my pospivali odsviatkovati môj deń narodženia, načynavsie pôst, Pilipuvka. Mama velmi pilnovała, kob my tohdy ne jili zamnôho mjasa (ono v nedilu dostavali, i tôlko na obid), kob ne było žadnych pohulanok, a i spivati inšych piseń kromi koladok ja ne mohła.
Roždžestvo Chrystovo, anhieł proletieł
On letieł po niebie, ludiam piesni pieł
Vsie ludi likujtie, sioj dień toržestvujtie
Dnieś Chrystovo Roždžestvo…
Tak spivała moja mama, potum dołučavsie tato, a na kunciovi i ja, jak vže słova siak-tak pudchvatiła.
– Mamo, mamo! A što vpečeš pud Ruzdvo? – pytałasie ja.
– Što-leń prydumaju, – odkazuvała mama.
– A koli vže prydumaješ? – dopytuvałasie ja. – Do zavtra pospiješ? Bo mni velmi chočetsie znati.
A mama ono krutiła hołovoju i smijałasie.
– Zrobimo kovbaski, upeku sałtisona i može jakojuś šynku i polendvičku uvendzimo, – hovoryła mama večerom do tata.
– A bočku ne zrobiš? – pytavsie tato.
– Nu, jak ne bude zatłusty, takoho pererosłoho prydałosie b uvendziti.
– A tisto jakoje vpečeš? – znov cikaviłasie ja. – Ja b chotiła makôvcia, – maryłosie mni. – U tiotki v Knorozach to vse je makôveć.
– Jak pojidemo do Knorozôv, to tam sobi pojisi, – smijavsie tato.
– A koli ne pojidemo, što tohdy? – dopytuvałasie ja.
Na tyždeń pered sviatom pryjizdžav diaďko Gryša i pomahav tatovi zakołoti paršuka. My tohdy šče hodovali v Bilśku svini. Ja vse velmi płakała, jak čuła, jak toj pudsvinok kvičyt. Ale mama hovoryła, što nema inšoho vychodu, što musimo štoś jisti, bo inakš povmirajemo z hołodu.
– Po toje ž my paršuki i hodujemo. Odiahajsie i pomahaj smaliti, – kazała mni mama.
Ja odiahałasie, brała žmuch sołomy, prypaluvała od tata abo od diaďka i pomahała obsmaluvati zakołotoho paršuka, kob ne było šersti na skôrci. Potum toho paršuka myli i načynali rozbirati. Ja vse pomahała mami połoskati kiški, potum mama jich velmi dovho čystiła, kob nadavalisie na kovbasy.
Časť sołoniny topili na šmaleć, na kotorum posli smažyłosie placki, kotlety abo jiječniu, častku solili (lodôvki my tohdy ne mili, ono kładôvku). Mama časom soliła i kuńpu, ale ja tohdy jiji ne lubiła (u takôj kuńpi ja zasmakowała namnôho puznij), tato višav jiji v kładôvci, a potum po kusočku prynosiv sobi na večeru abo brav na kanapki do roboty.
Potum baťki rzali mjaso na kovbasy, mama joho soliła, dopravlała perciom, hurčycioju, čosnykom, dovho misiła jak tisto, a koli vže było hotove, to načyniałosie kovbaski. Ja velmi rvałasie pomahati, mni velmi podobałosie, jak tato krutiv mašynkoju, mama natiahała kišku na takuju trubku i mjaso vychodiło z trubki prosto do kiški. Takije fajny kovbaski robilisie! Mama vse odnu maleńku odvaruvała, kob vyznačyti, čy vona dobre posolana. I pry situj roboti my vse spivali koladki.
Niebo i ziemla, niebo i ziemla…
Moji baťki velmi hože spivali, ja vže pro site zhaduvała. Na dva hołosy…
Nova radosť stała, jaka nie byvała,
Nad viertepom zviezda jasna,
Svietom vossijała…
Ja takim sposobom naučyłasie vsich koladok, kotory znali moji baťki.
Potum mama šykovała polendvičku, trochu šynki i bočku, i tato site vsio vendziv. A mama šče robiła sałtisona i kišku-kašanku. Toho odrazu ne možna było jisti, ono čykałosie na sviato. Tato pered samym Ruzdvom pryvoziv jôłku, a ja z mamoju jiji vbirali. Višali bombki, cukierki, małyje jabłyčka, na samy veršok gvjazdu, a potum prystrojuvali šče anielskim vołosom i kłali vatu na hulki, kob vyhladało, jakby snih napadav. Jôłka ne była velika, ale takaja choroša! I tohdy načynałosie čykanie na Sviatoho Mikołaja. U nas prezenty pud jôłkoju znachodilisie na peršy deń Ruzdva.
Ale vperuč była Kolada. My ciły deń ničoho ne jili, ždali do peršoji zôrki. Mama smažyła rybu, robiła sałatku z buračkôv (mniam!), varyła ščôłok (to kompot z sušanych jabłyk i hrušok), boršč z hrybami, šykovała sledi, kutiu, kapustu, tato z kładôvki prynosiv kvašany hurki i marynovany hrybočki. Pud obrusok kłali trochu sina, i my siadali do večery. Treba było poprobuvati kažnoji stravy. Ja, nejadok, nijak ne mohła dati sobi rady z borščom, až mama litovałasie nado mnoju i odnosiła moju talirku do kuchni. Ryba z buračkami smakovała mni najbôlš. A tato vzdychav – škoda, što nema kiselu z ovsa. Ja dumała, što to neviď-jakoje dobro toj ovsiany kisil, ale za para lit, koli ja joho poprobuvała, to lepi ne budu pisati, što stałosie. Odne znaju napevno: kiselu z ovsa ne lublu, velmi ne lublu, i nema nijakoji šansy na toje, kob ja v jôm zasmakovała.
Po večery my šče spivali koladki, a potum išli spati. Ja dovho ne mohla zasnuti, bo vsio čykała na Mikołaja, ale divnym trafom nikoli ne mohła joho dočykatisie, a rano, koli tôlko odpluščyła očy, bihła zahlanuti pud jôłku, i tam kažnoho roku ležali prezenty.
Ale raz ja toho Mikołaja narešti pobačyła. Što pravda na katolićkie Ruzdvo, ale vsio taki. Vôn pryjšov do mojich koležanok, u kožuchovi i futranôj šapci. Na plečach niôs mišok z prezentami. Pytavsie vsich diti, čy dobre zachovuvalisie, čy baťkôv słuchalisie, čy v školi dobre jim ide i čy napevno vony povinny dostati prezenty, a može rôzhi? Kažnomu davav jakiś pakunok, naveť ja dostała pačečku horoškuv. Ono posla ja pytałasie mamy pro odnu rč, kotoroji nijak ne mohła poniati:
– Mamo, a čom toj Mikołaj hovoryv hołosom Siemieniukovoji?
Ne pomniu, što mni mama tohdy odkazała, ale tôlko čerez dva roki ja vsio dokładno zrozumiła.
Pometaju, jak odnoho razu my pojichali na peršy deń Ruzdva do Knorozôv. Deń byv morôzny, svitiło sonečko, usiudy było biło. Baťki vpravilisie, my odiahnulisie i pujšli na autobus. Potum velmi dovho tupali z Chrabołôv do Knorozôv, ale sitym razom ja, musit, i ne marudiła, bo było zimno, i kob rozohrtisie, ja čuť ne bihła. Nu i mni velmi spišałosie, kob pochvalitisie pered mojimi svojakami, štó ja dostała od Mikołaja. I šče velmi chotiłosie pobačyti moju novu dvojurodnu sestru, Katiu, kotora nedavno vrodiłasie v diaďka Gryšy. Ja była cikava, čy vona od chrystinuv mnôho pudrosła, čy vže bude mohła z nami bavitisie?
Bratôv doma ne było, pujšli koladovati na sioło, Katia pudrosła, ale mało, a Sonia sidiła i vsio jiji kołychała, kob vona ne płakała. U dvery raz-po-raz chtoś stukav, prychodili koladniki z hožymi gvjazdami, krutili jimi i spivali koladki:
Ja umom chodiła v horod Viflijem
I była v viertiepie i vidała v niem…
Spivali divčata, potum pryjšli chłopci, zaspivali Niebo i ziemla, a potum znov chtoś pryjšov, i tak čuť ne ciły deń čerez chatu perejšło tôlko koladnikôv, što ja stratiła rachunok. Narešti pryjšli moji braty, ale zavelmi zo mnoju ne chotili hovoryti, ono štoś pošeptali pomiž soboju, a potum stali ličyti hrošy. Ale kôlko zakoladovali, to navet diaďkovi i tiotci ne chotili skazati. A potum vony šče i nam zaspivali jakujuś koladku, posla čoho i ja odvažyłasie zaspivati, i nam vsim dali trochu hrošy za koladovanie. Chłopci zaraz začali planovati, što sobi kuplat, ale mni ne chotiłosie słuchati, i ja pujšła kołychati Katiu.
Pomniu, što jak Katia pudrosła, to velmi polubiła vôdku. I odnoho razu, jak my pryjichali do jich na Ruzdvo, vona same vernułasie z koladovania z povnoju žmenioju hrošy. Siła za stołom i jak začarovana diviłasie na butel z horłkoju.
– Katiu, – skazała do jiji moja mama, – dati tobi horłki?
Katia ono pudtaknuła.
– Dobre, – skazała moja mama velmi považnym hołosom. – Ale musiš oddati mni vsi hrošy, kotory ty dostała za koladovanie.
Katia bez odnoho słova oddała vsie hrošy, a mama naliła jôj kilišok vôdki. A vona chłopnuła tuju horłku i naveť ne skryviłasie. Usi tohdy velmi smijalisie. A ja zanic by toji horłki ne vypiła, tak vona mni smerdiła. Na ščastie, po jakômś časi apetyt na vôdku v Kati zusim projšov.
Koli ja stała starša, začała v Bilśku choditi koladovati z koležankami. Baťko odnoji z jich zrobiv nam gvjazdu i my odvečôrkom načynali choditi po chatach. Lude prymali nas dobre, bo v misti tohdy koladnikôv było mało. Ja dumaju, što teper u našum Bilśku chodit jich namnôho bôlš, jak tohdy. Usio pominiałoś. Lude narešti perestali bojatisie, a što najvažnijše, ne vstydajutsie ni svoji viry, ni movy.
A pud kuneć styčnia abo na počatku lutoho odbyvalisie „chojinki” v školi i v tatovuj roboti.
Pomniu, jak u 1969 roci zameło vsi dorohi, do škoły nichto ne pujšov, ale „na chojinku” to vsi pošvendolili. Snihu nameło čuť ne rômno zo strchami. Moja mama akurat była gruba z mojeju sestroju i jôj velmi tiažko było iti, vona raz-po-raz zastrahała v snihovi. A my, diti, to vsi povercha bihali, my tohdy šče lohki byli.
U školi najvažnijšy byli vystupy. My dovho cvičyli razny pisni i viršyki, a potôm vystupali pered baťkami i znakomymi. Kažna klasa šykovała štoś inšoho. Pometaju, jak ja chotiła tanciovati Zasiali górale… Ale, nažal, pani mene do sitoho ne vybrała. Ja hovoryła viršyka pro jôłku: W lesie wyrosła. W lesie szumiała… Potum spivali Hu-hu-ha, jaka zima zła… i šče mnôho vsiakoho inšoho. A ja šče hovoryła, chto vystupaje i što bude robiti. Usio odbyvałosie v velikuj gimnastyčnuj sali. U kutkovi stojała vysoka jôłka, prystrojona bombkami i anielskim vołosom. Koło jôłki nam vse stavlali scenu i schôdki. Po vystupach my tanciovali, a baťki sidili kružka sali i gandoryli. A potum my rozychodilisie po klasach, prychodiv Mikołaj i rozdavav nam pački. Uperuč baťki sami musili robiti ditiam tyje pački, ale posla vsio šykovała škoła, baťki ono płatili hrošy.
Na jôłci v tatovuj praci było trochu inakš. Bo tam najperuč my tanciovali, hovoryli Mikołajovi viršyki i dostavali od joho jakijeś cukierki abo batoniki. A potum prychodiv jakiś diadko czy tiotka i čerez mikrofon vyčytuvali diti po nazviskach, i Mikołaj davav kažnomu pačku. Tam byli perevažno jakijeś sołodki rečy: čykolada, cukierki, batoniki, horoški. Časom prydavali jabłyko abo pomaranču.
Pomniu, jak odnoho roku baťki posłali mene na takuju jôłku zusim odnu. Ania same prychvorła i mama ne mohła pujti, a tato, musit, pojichav do Ploskuv. Styrčała ja tam jak jakiś kułok, bo vsi byli z baťkami abo prynajmi zo svojimi sestrami čy bratami. Uže chotiła stamtôl utečy, ale na ščastie načali vyčytuvati nazviska. Koli ja včuła svoje, to pudyjšła i vziała pačku. A potum vyčytali naše nazvisko šče raz i dovho nichto ne pudychodiv. A vony znov vyčytali i šče raz povtoryli. Ja pudyjšła do toji pani i skazała, što to, musit, bude moja sestra Ania, ono vona ne pryjšła, bo zachvorła. I pani mni tuju pačku dała.
Tak što ja vernułasie dochaty z dvoma pačkami. Zadovolona, a jakže. A tato posla hovoryv, što pački dajut od tretioho roku, a našuj Ani tohdy było ono dva. Ale nichto toji pački ne odnosiv nazad, a mni prypało bôlš cukierkuv. I pomarančy tohdy tam byli. Jak vony mni smakovali! Tohdy to byv rarytas! Ja b jich tohdy i kilo zjiła sama odna. A teper prodajut tyje pomarančy ciły rôk, povno jich usiudy, a moji diti naveť na jich ne hlanut…
