Karty bieżeńców

Wyszperane w archiwum

Tematyka bieżeństwa 1915 roku do Rosji stopniowo jest coraz lepiej poznawana nie tylko dzięki wspomnieniom, ale także źródłom historycznym z tego okresu. Jednak na tym polu jeszcze bardzo wiele jest do odkrycia. Archiwa skrywają wiedzę niezbędną do poznania szerszego tła wydarzeń związanych z exodusem ludności cywilnej w pierwszych dwóch latach wojny, ale przede wszystkim bardzo cenne fakty związane z historią poszczególnych miejscowości, rodzin i konkretnych osób. Rosyjska administracja państwowa na poszczególnych etapach przemieszczania się ludności prowadziła jej ewidencję. Przed opuszczeniem gospodarstw urzędnicy wołaści (gmin) opisywali pozostawiany majątek, w czasie przemieszczania się uchodźców także starano się rejestrować miejsca kolejnego pobytu i pracy. Przybyłych do miejsc osiedlenia spisywano, sporządzano sprawozdania na niższych szczeblach administracji do wyższych instancji. Takie sprawozdania i zestawienia prawdopodobnie zachowały się w archiwach obwodowych Federacji Rosyjskiej. Ciekawymi źródłami są karty bieżeńców – карточки регистрации беженцов (на семю). Były one sporządzane dla poszczególnych miejscowości, w których przebywali bieżeńcy. Zapisywano w nich imiona, nazwiska, wiek i pokrewieństwo członków rodzin, skąd pochodzili, wykształcenie, wykonywaną pracę. Ale także, co jest bardzo interesujące, datę opuszczenia wsi, datę dotarcia do nowego miejsca osiedlenia, przebytą trasę, pozostawiony areał zasianej ziemi, ilość inwentarza gospodarskiego oraz budynki i ich stan techniczny. Karty nie miały numerów ewidencyjnych. Są to bardzo cenne dane dla poznania losów poszczególnych rodzin, całych wsi, badań genealogicznych, stanu gospodarki.

W Archiwum Państwowym Obwodu Tomskiego zachowały się takie karty dla ujezdu (powiatu) marińskiego. Obszar ten znajduje się pomiędzy Tomskiem a Krasnojarskiem (zachodnia i środkowa Syberia). Nie zachowały się takie karty dla innych regionów ówczesnej ogromnej guberni tomskiej. Niestety, karty te były sporządzane dwa lata po przybyciu bieżeńców, we wrześniu 1917 r., a niektóre na początku 1918 roku. W innych guberniach być może sporządzano je zaraz po przybyciu. Znaczna cześć tam przebywających bieżeńców pochodziła z guberni grodzieńskiej i wileńskiej. Także z naszego regionu. W miejscowości Bogotoł, znalazły się rodziny spod Białegostoku i Sokółki. Miejscowość ta liczyła wówczas kilka tysięcy mieszkańców, położona była jak i dziś na trasie kolei transsyberyjskiej, w odległości ok. 240 km na zachód od Krasnojarska. Zamieszkały tu trzy prawosławne rodziny ze wsi Ruszczany koło Choroszczy (Iwana Grynasza, Anny Reszeć i Kozłowskich), jedna rodzina ze wsi Starosielce (obecnie ulica Starosielce w Białymstoku, rodzina Emilii Dziemiańczuk), jedna rodzina ze wsi Ostrów koło Krynek (obecnie Ostrów Południowy i Północny, rodzina Anny Horosz). Typowe, że w spisie członków rodzin nie było mężczyzn w wieku do ok. 50 lat. Byli oni zmobilizowani do armii. Jedyny dorosły mężczyzna spośród wymienionych rodzin, Iwan Grynasz, liczył 71 lat. Zamieszczamy trzy takie karty, w przekładzie z języka rosyjskiego na język polski, niektóre rubryki (głównie nieuzupełnione) zostały pominięte. Daty podane są wg starego stylu. Narodowość wszystkich prawosławnych bieżeńców, np. prawosławnych Białorusinów z guberni grodzieńskiej czy prawosławnych Ukraińców z guberni wołyńskiej, władze rosyjskie podawały wyłącznie jako rosyjską.

Karta rejestracyjna rodzin bieżeńców

1
Gubernia Tomska, Ujezd Marińsk, miejscowość Bogotoł,
27 września 1917 r.
Nazwisko: Grynasz
Imię: Iwan s. Andreja
Obywatelstwo: rosyjskie
Narodowość: rosyjska
Wyznanie: prawosławne
Pochodzenie: chłopskie
Miejsce poprzedniego zamieszkania: Gubernia Grodzieńska,
Ujezd Białostocki, Gmina Choroszczańska, wieś Ruszczany
Przebyta droga: Ruszczany, Moskwa, Samara, Czelabińsk,
Marińsk
Data wyjazdu: 28 czerwca 1915 r.
Data przybycia: 17 sierpnia 1915 r.
Pozostawiono:
Obszar zasiewu: 4,5 dziesięciny
Inwentarz roboczy: 1
Inwentarz rogaty: 4
Dom z zabudowaniami
Członkowie rodziny przebywający razem:
Iwan, lat 71
Córka: Maria, lat 18
Żona: Anastazja, lat 50

2
Gubernia Tomska, Ujezd Marińsk, miejscowość Bogotoł,
27 września 1917 r.
Nazwisko: Reszeć
Imię: Anna c. Iwana
Obywatelstwo: rosyjskie
Narodowość: rosyjska
Wyznanie: prawosławne
Pochodzenie: chłopskie
Miejsce poprzedniego zamieszkania: Gubernia Grodzieńska,
Ujezd Białostocki, Gmina: Choroszczańska, wieś Ruszczany
Przebyta droga: Ruszczany, Piotrogród, Wiatka, Tiumeń,
Marińsk
Data wyjazdu: 7 sierpnia 1915 r.
Data przybycia: 3 września 1915 r.
Pozostawiono:
Obszar zasiewu: 8 dziesięcin
Inwentarz roboczy: 1
Inwentarz rogaty: 4
Dom z zabudowaniami
Członkowie rodziny przebywający razem:
Anna, lat 45
Córka: Leokadia, lat 13
Córka: Marelina (? – W.Ch.), l. 11

3
Gubernia Tomska, Ujezd Marińsk, miejscowość Bogotoł,
27 września 1917 r.
Karty rejestracyjna rodzin bieżeńców
Nazwisko: Horosz
Imię: Anna c. Antona
Obywatelstwo: rosyjskie
Narodowość: rosyjska
Wyznanie: prawosławne
Pochodzenie: chłopskie
Miejsce poprzedniego zamieszkania: Gubernia Grodzieńska,
Ujezd Sokólski, Gmina: Ostrowska, wieś Ostrów
Przebyta droga: Ostrów, Piotrogród, Tiumeń, Marińsk
Data wyjazdu: 8 sierpnia 1915 r.
Data przybycia: 11 września 1915 r.
Pozostawiono:
Obszar zasiewu: 9 dziesięcin
Inwentarz roboczy: 1
Inwentarz rogaty: 4
Dom z zabudowaniami
Członkowie rodziny przebywający razem:
Syn: Siergiej, l. 10
Matka: Anna, lat 41
Córka: Zinaida, lat 5

Wiesław Choruży