List z obozu białoruskiego – Helena Głogowska

W Szczecinie, w zbiorach rodzinnych Marii Marlicz, córki Teodora Iljaszewicza, zachował się jego list z 16 września 1946 r., pisany do żony Nadziei i do dzieci. Wynika z niego, że jeszcze w 1946 r. Teodor Iljaszewicz był w okazjonalnym kontakcie z żoną. Przez kogo były te listy doręczane i jak docierały do Polski z Niemiec i odwrotnie, pozostanie pewnie zagadką. Tak jak zagadkowy jest los pracy Teodora Iljaszewicza o Antonim Gruszeckim, przygotowanej do druku tuż przed wybuchem II wojny światowej. Mimo że Teodor Iljaszewicz zginął w wypadku samochodowym 6 listopada 1948 r., rodzina w Polsce, zwłaszcza żona Nadzieja, była inwigilowana przez Służbę Bezpieczeństwa jeszcze przez długie lata. W pamięci córki Marii pozostał pewien pan, który w latach 60. przychodził w niedziele skoro świt do ich mieszkania w Szczecinie i siedział w nim do późnego wieczora. Żona Nadzieja była przekonana, że jej mąż został wywieziony przez Sowietów do ZSRR i tam zakończył życie.

W archiwum Instytutu Pamięci Narodowej jest wiele materiałów, dotyczących osób związanych z Komitetem Białoruskim w Białymstoku, które po wojnie zostały w Polsce. Niektóre z nich zostały zmuszone do współpracy ze Służbą Bezpieczeństwa. Jednym z podstawowych ich zadań było „wydawanie” członków Komitetu. W przesłuchaniach wypytywano też ich o działalność Teodora Iljaszewicza. Jego ucieczka z Białegostoku do Niemiec wraz z Włodzimierzem Tomaszczykiem okazała się zbawienna, ale niestety na krótko. Osamotniony, tęskniący za rodziną, pracował dużo w białoruskim obozie Wattenstadt – uczył w gimnazjum białoruskim, opiekował się białoruskimi skautami, wydawał białoruskie podręczniki i gazety, pisał wiersze i opowiadania. Miał słabość do alkoholu, który go też gubił z dala od rodziny. Tym niemniej do tej pory jego tragiczna śmierć pozostaje zagadką – na ile był to zbieg okoliczności, a na ile zaplanowany tragiczny koniec jego życia.

Kochani moi i Ty Najukochańsza i Jedyna Nadziejo!

Nie możesz sobie wyobrazić, jak byłem uszczęśliwiony i uradowany, gdy otrzymałem wiadomość, że jesteście zdrowi i żywi! Napisałem od razu list, który już dotarł do Was. A teraz korzystając z okazji, kreślę parę słów jeszcze, chociaż nie wiem, czy otrzymacie ten list. Ciężko i smutno mi bez Was. Gdybyście byli tu razem ze mną! Cieszę się ogromnie, że jesteś spokojna i rozważna. Ja też się zmieniłem. Zupełnie inaczej patrzę na życie, a jednak ogarnia mnie teraz właśnie hipochondria. Nie mogę nie myśleć o Was „jak najmniej”, jak Ty mi radzisz. Myśli moje są z Wami. Jestem Wasz na zawsze i ani myślę o innym jakimkolwiek życiu. Przecież życie czasem robi głupstwa z ludźmi. Tułałem się po świecie i, kto wie, co jeszcze czeka w życiu. Jedyna nadzieja nie zgasła, że jeszcze się spotkamy i będziemy już na zawsze razem. Wiem, że mi wszystko darujesz w myśl Twej ulubionej piosenki, którą często nucę „Miłość ci wszystko wybaczy…” Żal mi Ojca. Często jego postać przypomina mi się w chwile rozmyślań. Ciężko jest Wam, wiem to dobrze. Ciężki los przypadł i mnie w udziale. Jedyne pocieszenie dla mnie, że jesteście żywi. Da Bóg że nasze cierpienia skończą się kiedyś. Jesteśmy rozłączeni daleką odległością, lecz nie traćmy nadziei. Bądźcie o mnie dobrej myśli. Opowiadaj Jurkowi i Marysi, że jednnak byłem dobry. Darujcie mi wszystko, co zrobiłem złego dla Was. Tylko dbajcie o sobie! Nie troszczcie się o mnie. Wierzę, że się spotkamy jeszcze i będziemy się śmiać razem, szczęśliwi i zadowoleni. Teraz dopiero, po tylu przeżyciach i cierpieniach, rozumiem, co to jest rodzina. To jest właśnie teraz moja „osobista ideologia”! Co słychać u Was? My tu na razie jesteśmy zdrowi. Oby Bóg nas dalej uchował! Całuję Was wszystkich tak mocno, ile mam sił, a Ciebie… najgoręcej! Bądźcie zdrowi!! Pisz mi przy okazji. Przechowaj moje prace naukowe. Szkoda, że moje papiery zostały tam i nic przy sobie nie mam. Gdyby tak choć jeden mój dyplom był! Ale to chyba niemożliwe… A więc dowidzenia! Już muszę kończyć. Jeszcze raz uściskam Was serdecznie! Jak tam moi?

Na zawsze Wasz.

Teodor Iljaszewicz ■