Minął miesiąc

W regionie. 27 września w sali kameralnej Opery i Filharmonii Podlaskiej w Białymstoku odbyła się premiera monodramu „Ksenia”, przypominającego epizody z życia św. Kseni Petersburskiej. Tekst sztuki napisała w języku białoruskim, dokładnie w gwarze spod Gródka, Tamara Bołdak-Janowska, a wyreżyserowała ją Magda Czajkowska. W postać Kseni wcieliła się Joanna Troc, tworząca jednoosobowy Teatr Czrevo, a poruszającą muzykę napisał Yegor Zabelov. Monodram wystawiono w ramach Festiwalu Teatralnego ODE (tutaj – w podlaskiej gwarze).

W ostatnim tygodniu września doszło do zniszczenia 60 grobów na cmentarzu w Milejczycach, na którym w zbiorowych mogiłach leży ponad 1,5 tys. żołnierzy radzieckich. Z 57 tablic zerwano gwiazdy, kilka płyt nagrobnych przewrócono. Po tygodniowym śledztwie policja ustaliła, że za zniszczeniami nagrobków stoją 10-letni chłopiec i 9-letnia dziewczynka. Oboje podczas rozmowy z prokuratorem w obecności psychologa przyznali się do winy, tłumacząc że z cmentarza żołnierzy radzieckich chcieli tylko zabrać kilka gwiazdek. Sprawą nieletnich zajmie się sąd rodzinny. Dziecięcy wybryk poruszył najwyższe władze państwowe Rosji i Polski. Ministerstwa spraw zagranicznych obu państw zgodnie go potępiły.

2 października w Mostowlanach gm. Gródek odsłonięto pomnik urodzonego w tej miejscowości przywódcy Powstania Styczniowego na Litwie (Białorusi), Konstantego Kalinowskiego. Ustawienie obelisku było częścią projektu w ramach projektu, zrealizowanego ze środków unijnych przez Gminne Centrum Kultury w Gródku. Część artystyczną przygotowali uczniowie gródeckiego gimnazjum pod kierownictwem Elżbiety Romańczuk, nauczycielki języka białoruskiego. Jan Karpowicz w duecie z Hienadziem Szemietem wykonali kilka białoruskich piosenek, nawiązujących do upamiętnionego bohatera. Czyt. na str. 7

2 października otwarto podlaski odcinek szlaku rowerowego Green Velo, łączącego pięć województw Polski wschodniej. Na razie w regionie gotowych jest blisko 200 km trasy, do końca roku jej długość ma wzrosnąć do 600 km. Cała trasa liczy ponad 2 tys. km, łącząc Bieszczady z Zalewem Wiślanym. Budowa całej ścieżki rowerowej, łączącej pięć województw Polski wschodniej, kosztować ma w sumie blisko 300 mln zł. Większość pieniędzy na ten cel wyłożyła Unia Europejska.

3 października w Galerii Krynki w Krynkach otwarto wystawę realizacji fotograficznych uczniów Liceum Plastycznego im. Artura Grottgera w Supraślu pt. „Bezcenne”. Prace, objęte wspólnym tematem „Pastisz”, są efektem artystycznych działań młodych twórców, rozwijających swe uzdolnienia i pasje w pracowni fotografii, prowadzonej od 10 lat przez Katarzynę Zabłocką. Wystawę, która będzie czynna do 30 listopada, zorganizowała Fundacja Villa Sokrates przy wsparciu finansowym Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego.

3 października w centrum Białegostoku odbył się koncert Solidarni z Białorusią i Polakami na Białorusi. Z trzygodzinnym programem wystąpiły zespoły Lombard i Tłusta Lusta (rockowa formacja z Grodna). Koncert odbył się po raz pierwszy w Białymstoku, ponieważ białoruskie władze nie wyraziły zgody na zorganizowanie imprezy w Grodnie. Koncert współorganizował Białostocki Ośrodek Kultury.

3 października w kinie „Sokół” w Sokółce odbył się wieczór poświęcony białoruskiemu kompozytorowi i pianiście Janowi Tarasiewiczowi. W programie, oprócz koncertu muzyki poważnej, odbyło się spotkanie z Hanną Kondratiuk, autorką książki „W stronę Tarasiewicza” oraz pokaz filmu Jerzego Kaliny „Jan Tarasiewicz. Kompozytor zapomniany”, a po nim spotkanie z reżyserem. Imprezę sfinansowano ze środków programu Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności „Działaj Lokalnie”, realizowanego przez Akademię Rozwoju Filantropii w Polsce i Fundację „Sokólski Fundusz Lokalny”. Czyt. str. 22

3 października sprzed białostockiej archikatedry ruszył marsz protestu przeciw przyjmowaniu w Polsce uchodźców, zorganizowany przez skrajne polskie ugrupowania nacjonalistyczne. Jego uczestnicy wznosili obraźliwe, ksenofobiczne hasła pod adresem cudzoziemców. List, wyrażający protest przeciwko wykorzystywaniu autorytetu Kościoła i wizerunku białostockiej katedry do głoszenia haseł nienawiści i ksenofobii, skierowała po pochodzie do białostockiego metropolity grupa miejscowych katolików.

Wojewoda podlaski Andrzej Meyer podał się do dymisji, a premier Ewa Kopacz przyjęła ją. Wojewoda zdecydował się na ten krok po tym, jak prokuratura zarzuciła mu, że w wyniku jego decyzji Białystok stracił 4,5 mln złotych. Chodzi o zastrzeżenia związane z wykorzystaniem nieruchomości na Węglowej. Administrację rządową w Podlaskiem reprezentuje obecnie wicewojewoda Wiesław Żyliński.

Dwujęzyczne ulotki wyborcze w języku polskim i białoruskim wydała Partia Razem. „Będziemy wspierać mniejszości narodowe w zachowaniu ich kultury, tradycji i języka” – napisali m.in. autorzy ulotki. Dodali również, że wielu kandydatów na listach Partii Razem wywodzi się z mniejszości narodowych.
W dniach 21-23 października w Białymstoku odbyły się warsztaty „Fotograficzne mikrohistorie z Grodzieńszczyzny”. W zajęciach wzięło udział 15 młodych Polaków z Białorusi. Zorganizowało je Stowarzyszenie Edukacji Kulturalnej Widok. Uczestnicy przywieźli ze sobą ponad 150 starych fotografii z polsko-białoruskiego pogranicza – będzie je można wkrótce zobaczyć na stronie albom.pl. Warsztaty zostały dofinansowane przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych.

Według analiz kierunków eksportowych podlaskich firm, przeprowadzonych przez Bank Zachodni WBK, przedsiębiorstwa z Podlasia najwięcej kontrahentów mają za naszą wschodnią granicą. Szczegółowe dane, zebrane przez firmę Bisnode, wskazują, że 25 proc. towarów i usług regionalnych firm trafia na Litwę, 18 proc. na Białoruś, a po 14 proc. do Rosji i Niemiec. W czołówce partnerów handlowych podlaskich firm są również: Łotwa (10 proc.), Ukraina (8 proc.), Estonia (6 proc.) i Francja (5 proc.).

W kraju. W dniach 28 września – 3 października pod hasłem „Wolność bez granic” odbył się w Warszawie „Tydzień Solidarności z Białorusią”. W jego ramach zorganizowano wystawy artystów z Polski i Białorusi, dyskusje literackie, performance, oraz pokazy filmów. Finałowym wydarzeniem był koncert „Solidarni z Białorusią”, na którym wystąpili białoruscy i polscy muzycy, w tym Ania Rusowicz, Enej, Szuma, Dzieciuku, Hańba oraz Amplituda Śmiełaści. Organizatorem imprezy była Inicjatywa Wolna Białoruś.

19 października specjalnym gościem literackiego Festiwalu Conrada w Krakowie była tegoroczna noblistka, białoruska pisarka i reportażystka Swietłana Aleksijewicz. Spotkała się z czytelnikami i innymi literatami, uczestniczącymi w festiwalu. Wśród obecnych tam pisarzy byli m.in. Hanna Krall, Wiesław Myśliwski, Olga Tokarczuk, Jonathan Franzen i Robert Coover z USA, Tomas Venclova z Litwy i Gyorgy Spiró z Węgier.

W dniach 23-25 października w Warszawie, Krakowie i Mińsku w Białorusi odbył się V Festiwal Kina Białoruskiego „Bulbamovie”. Podczas festiwalu prezentowano niezależne białoruskie produkcje filmowe, a także obrazy z innych krajów, w tym Ukrainy i USA. Najlepsze filmy konkursowe zostały nagrodzone Złotym, Srebrnym i Brązowym Ziemniakiem.

Powstanie szlaku kulturowego po dawnych żydowskich miasteczkach na pograniczu Polski, Ukrainy i Białorusi zapowiedział lubelski Ośrodek „Brama Grodzka – Teatr NN”, koordynator projektu „Shtetl Routes”. Jego efekt to oferta dla turystów, którzy będą chcieli poznać zapomniane dziedzictwo bogatej kultury sztetli, czyli żydowskich miasteczek. Przez wiele lat były one charakterystycznym elementem wschodniej części Europy. Projekt przewiduje zaprezentowanie 60 miasteczek, po 20 z Polski, Ukrainy i Białorusi. Niebawem uruchomiony będzie poświęcony im portal internetowy, wydany zostanie przewodnik w formie książkowej, przeszkolonych już zostało około 150 przewodników, którzy mają oprowadzać turystów. W portalu znajdą się wirtualne makiety kilkunastu sztetli, mapy, opisy tras turystycznych i informacje o życiu w sztetlach. Koszty projektu „Shtetl Routes” to 450 tys. euro, z czego 412 tys. euro będzie pokryte z unijnego Programu Współpracy Transgranicznej Polska-Białoruś-Ukraina 2007-2013. Białoruskimi partnerami Ośrodka „Brama Grodzka – Teatr NN” przy realizacji projektu są Uniwersytet im. Janki Kupały w Grodnie i Muzeum Historyczno-Etnograficzne w Nowogródku.

W Republice Białoruś. 4 października kilkaset osób, w tym najbardziej znani białoruscy opozycjoniści, wzięło udział w zorganizowanym bez zgody władz wiecu w centrum Mińska przeciwko planom umieszczenia w Białorusi rosyjskiej bazy wojskowej. Do udziału w demonstracji wezwała większość sił opozycyjnych, w tym kandydaci na prezydenta z 2010 r., Mikoła Statkiewicz i Uładzimir Niaklajeu, a także Zjednoczona Partia Obywatelska, Partia BNF i ruch „O Wolność”. Podczas wiecu skandowano m.in. „Wojnie – nie!” i „Hańba”. Uczestnicy mieli ze sobą plakaty z hasłami: „Białoruś to nie Krym”, „Rosyjskie bazy wojskowe – to okupacja kraju” i „Rosjanie do domu”. Milicja nie interweniowała – spisano jedynie personalia uczestników.

11 października odbyły się wybory prezydenckie. W praktyce rozpoczęły się one już 6 października, a do właściwego terminu swoje głosy zdążyło oddać prawie 28 proc. uprawnionych do głosowania. Następnego dnia Centralna Komisja Wyborcza ogłosiła ich oficjalne wyniki. Urzędujący szef państwa Aleksander Łukaszenka zdobył 83,47 proc. głosów. Przedstawicielka umiarkowanej opozycji, działaczka kampanii „Mów Prawdę!” Tacciana Karatkiewicz uzyskała 4,44 proc. głosów, a dwaj pozostali kandydaci – Siarhiej Hajdukiewicz i Mikałaj Ułachowicz – odpowiednio 3,3 proc. oraz 1,67 proc. Frekwencja wyniosła 87,22 proc.

14 października opozycyjna kandydatka na prezydenta Tacciana Karatkiewicz złożyła do Centralnej Komisji Wyborczej skargę, w której wnosiła ona o uznanie wyborów w całym kraju za nieważne. Jej zdaniem, podczas głosowania doszło do poważnych nieprawidłowości i nie odpowiadało ono wymogom ordynacji wyborczej Białorusi. Szef misji obserwatorów OBWE w Białorusi Kent Harstedt również podkreślił, że głosowanie było dalekie od demokratycznych standardów, a w szczególności odnotowano „poważne problemy” podczas liczenia głosów. CKW nie uwzględniła złożonej przez Karatkiewicz skargi.

Po zakończeniu głosowania na ulicach Mińska było bardzo spokojnie – demonstrować wyszło tylko nieco ponad sto osób. Wśród demonstrantów nie było ani konkurentów Aleksandra Łukaszenki, ani liderów opozycji. Bohaterem stał się za to 17-letni Jahor Skrabnieuski, którego funkcjonariusze uznali za „organizatora nielegalnej akcji”. Chłopaka zatrzymano i zapakowano do milicyjnego samochodu. Wkrótce jednak wypuszczono, nawet nie sporządzając protokołu o zatrzymaniu.

13 października sąd w Borysowie skazał na kary grzywny trzech kibiców, którzy mieli na sobie koszulki z Pogonią – historycznym godłem Białorusi, zniesionym z inicjatywy Łukaszenki w 1995 r. – podczas meczu z Macedonią. Oficjalnie uznano ich za winnych drobnego chuligaństwa i niepodporządkowania się poleceniom funkcjonariuszy na służbie, ale zdaniem kibiców była to kara z używanie historycznego symbolu w miejscu publicznym. Białoruscy kibice piłkarscy są znani nie tylko z używania historycznych symboli narodowych, ale także z licznych akcji solidarności z Ukrainą. Na meczach białorusko-ukraińskich dochodzi do akcji solidarności. W białoruskim Internecie robiły furorę nagrania, na których sektor białoruski odpowiada odzewem „Bohaterom chwała!” na hasło sektora ukraińskiego „Chwała Ukrainie!”, zaś sektor ukraiński wykrzykuje „Niech żyje Białoruś! (Żywie Biełaruś).

Kary za noszenie koszulek z Pogonią mogą też spaść na młodych kadetów szkoły wojskowej, którzy zamieścili w Internecie zdjęcie z historycznym godłem. Z ustaleń Telewizji Biełsat wynika, że czterej uśmiechający się młodzieńcy w koszulkach z Pogonią, noszonymi pod mundurem, mogą zostać usunięci ze szkoły. Dodajmy, że symbol Pogoni nie jest w Białorusi oficjalnie zakazany – po dojściu Łukaszenki do władzy stracił status godła państwowego.

Około 3 mld dolarów zamierza pożyczyć od Międzynarodowego Funduszu Walutowego Białoruś – poinformował 15 października minister finansów Białorusi Uładzimir Amaryn. Minister dodał ponadto, że w ciągu pierwszych 9 miesięcy bieżącego roku Białoruś wydała około 3 mld dol. na spłatę i obsługę zadłużenia zagranicznego i do końca roku pozostało jej do zapłacenia 590 mln. W 2016 r. na spłatę i obsługę zadłużenia zagranicznego trzeba będzie przeznaczyć około 3,3 mld dol.

15 października niższa izba białoruskiego parlamentu, Izba Reprezentantów, ratyfikowała porozumienia z Rosją o wzajemnym uznaniu decyzji o zakazie wjazdu na ich terytorium obywateli państw obcych lub wyjazdu za granicę ich własnych obywateli oraz o wymianie informacji o obywatelach Białorusi i Rosji, których w ich kraju objęto zakazem wyjazdu. Wymienione umowy wprowadzają koordynację w działaniu służb obydwu państw w kwestiach wjazdu osób na ich obszar oraz opuszczania ich terytoriów. Przyczynią się one zapewne do ograniczenia swobody podróżowania białoruskich opozycjonistów, którzy omijając istniejące zakazy podróżowali przez Rosję.

Grupa opozycyjnych partii i organizacji białoruskich wydała oświadczenie, w którym zaproponowała Zachodowi, by powiązać kwestię pełnego zniesienia sankcji wobec białoruskich urzędników z wprowadzeniem zmian do ordynacji wyborczej i przeprowadzeniem uczciwych wyborów w 2016 r. Pod oświadczeniem podpisali się m.in. działacze Zjednoczonej Partii Obywatelskiej, lider ruchu „O państwowość i niepodległość Białorusi” Uładzimir Niaklajeu oraz szef partii Sprawiedliwy Świat Siarhiej Kalakin.

Opublikowano raport Centrum Europejskiej Transformacji nt. realizacji postanowień konwencji UNESCO, zobowiązującej do stworzenia przez państwo odpowiednich warunków do swobodnego rozwoju kultury narodowej. Wynika z niego, iż niezależna kultura białoruska – szczególnie białoruskojęzyczna – nie może się rozwijać, bo automatycznie kwalifikowana jest jako nielojalna wobec władz. Jak napisało 23 niezależnych ekspertów, autorów raportu, polityka kulturalna Białorusi nawet nie stara zbliżać się do ideału określanego w konwencji. Urzędnicy nadal stwarzają oficjalne i nieoficjalne „czarne listy” dzieł zabronionych, zabraniają nieprawomyślnych wystaw i innych wydarzeń kulturalnych. Autorzy raportu wskazali też na praktyki wyrzucania z pracy niepokornych wykładowców i badaczy, powrót przypadków uzgadniania tekstów piosenek, cenzury sztuk teatralnych. Jedynym realnym miejscem kulturalnej różnorodności kultury białoruskiej jest Internet. Białoruskie władze nie odniosły się do wspomnianego raportu, zaś udziału w badaniu odmówili wszyscy zaproszeni przedstawiciele państwowych instytucji kulturalnych.

Ponad 200 fotografii przedstawiających Białystok z końca XIX w., a także z okresu międzywojennego, zaprezentowano w październiku na wystawie podczas Miesiąca Fotografii w Mińsku. Chodzi o prace autorstwa Józefa Sołowiejczyka i Bolesława Augustisa. Ekspozycja „Sołowiejczyk-Augustis. Początek i koniec epoki” prezentowana była w stołecznym Narodowym Muzeum Historycznym Białorusi. Wystawa powstała przy współpracy z Instytutem Polskim w Mińsku.

21 października w Narodowym Muzeum Sztuki w Mińsku otwarto wystawę „Pielgrzym wolności”, poświęconą Adamowi Mickiewiczowi. Ekspozycja jest wspólnym projektem białoruskiego Narodowego Muzeum Sztuki, ambasady RP w Mińsku, Państwowego Muzeum Historii Białoruskiej Literatury i artystycznego college’u im. A.K. Glebowa. Do Mińska przywieziono m.in. wystawę Muzeum Literatury im A. Mickiewicza w Warszawie przygotowaną z okazji 200-lecia narodzin poety. Wystawę można oglądać do 9 listopada.

Na świecie. Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju przyznał Biełinwiestbankowi 50 mln euro na program wsparcia małych i średnich przedsiębiorstw. Odpowiednie dokumenty w tej sprawie podpisano 15 października. Dyrektor EBOR na Europę Wschodnią i Kaukaz Francis Malige poinformował ponadto, iż EBOR gotów jest poszerzać współpracę z Białorusią. Biełinwiestbank należy do największych banków Białorusi. Obsługuje około 33 tys. firm i 1,25 mln osób fizycznych.

Aż 67 proc. Rosjan nie uważa Białorusi za zagranicę – wynika z badań ośrodka socjologicznego Lewada Centr. Dwa lata temu uważało tak 63 proc. respondentów. W przypadku Ukrainy analogiczny odsetek wyniósł 59 proc. Badania prowadzono od 2 do 5 października wśród 1600 pełnoletnich osób w 134 miejscowościach całego kraju.

Obradujący 12 października w Luksemburgu ministrowie spraw zagranicznych UE podjęli decyzję o zawieszeniu na próbny okres wynoszący cztery miesiące sankcji wobec prezydenta Aleksandra Łukaszenki i ok. 150 jego urzędników. Jest to m.in. odpowiedź na uwolnienie przez Łukaszenkę w sierpniu sześciu więźniów politycznych. UE wprowadziła sankcje wobec przedstawicieli władz w Mińsku, w tym prezydenta Łukaszenki, w 2006 r. w związku z fałszowaniem wyników wyborów prezydenckich oraz represjami wobec opozycji.

18 października w Londynie odbył się koncert solidarności z zakazanymi artystami na świecie i narodem Białorusi „I’m with the banned”, poświęcony także 10-leciu działalności Wolnego Teatru z Mińska. Wziął w nim udział jeden z liderów Pink Floyd David Gilmour i zespoły z Białorusi, Rosji i Ukrainy: Brutto, Pussy Riot i Boombox. Podczas koncertu odtworzono nagranie, w którym Mick Jagger, lider kultowego zespołu The Rolling Stones, zwrócił się do Białorusinów. „Życzę każdemu Białorusinowi powodzenia w waszym dążeniu do wolności, wolności słowa i wolności zgromadzeń, na drodze do przyłączenia się do Europy. Żywie Biełaruś!” – mówił Jagger. Koncert transmitowały m.in. kanały BBC 3 oraz Biełsat.

Według danych Eurostatu, w 2014 r. zgody na osiedlenie się w krajach Unii Europejskiej otrzymało 2,3 mln obywateli innych państw. Co czwarty – ponad 567 tys. – wybierał Wielką Brytanię (głównie studenci). Na drugim miejscu znalazła się Polska, która udzieliła gościny ponad 355 tys. osób spoza UE. Najwięcej wśród osiedlających się w krajach UE było Ukraińców – ponad 300 tys., z czego 82 proc. wybrało Polskę. Białorusinów było w sumie 80,5 tys., z czego 92 proc. otrzymało zgodę na czasowy lub stały pobyt w Polsce.

Szwajcarski bank Credit Suisse opublikował wyniki badań poziomu zamożności mieszkańców Europy. Jego analitycy ocenili Europejczyków, biorąc za podstawę indywidualne wskaźniki dochodów społeczeństwa. Poziom zamożności uznali za sumę wszystkich aktywów finansowych i niefinansowych po odjęciu zobowiązań kredytowych. Niekwestionowanym liderem pod względem dobrobytu stała się… Szwajcaria. Przeciętny obywatel tego kraju może pochwalić się bogactwem szacowanym na 576 tys. dolarów. Nieco skromniej oszacowano majątki Islandczyków, Norwegów, Brytyjczyków, Szwedów i mieszkańców Luksemburga. Białoruś z sumą 1551 dolarów na mieszkańca jest niemal na końcu tabeli. Biedniejsi są tylko Ukraińcy (1437 dolarów). Znacznie bogatszy jest za to statystyczny obywatel niebogatej przecież Mołdawii, który ma „na koncie” 3104 dolary.