1. Два студзеньскія круглыя юбілеі двух выдатных для беларускай культуры асобаў, пра якіх хацелася б чытачам успомніць. Крыху прызабытыя ў сучаснай глябальнай мітусьні… А так склалася, што Мацей Канапацкі, «Ніўскі сьледапыт», як назваў яго даўні галоўны рэдактар тыднёвіка Юры Валкавыцкі, у пачатку 60-ых гадоў ХХ стагодзьдзя, пісаў у «Ніве» пра прафесара Тадэвуша Станіслава Грабоўскага, выдатнага слявіста, якому неабыякавае было польска-беларускае памежжа. Пры тым быў з ім асабіста знаёмы, сустракаўся і ліставаўся. У хатнім архіве Мацея Канапацкага знайшлося каля дзясятка лістоў ад прафесара. Яны вельмі добра дапаўняюць «ніўскія» артыкулы Мацея Канапацкага і прыбліжаюць постаць выдатнага славіста. Прапануем іх чытачам у такой форме, як яны запісаныя. Большасьць з іх напісана на машынцы апрача паштовак і апошняга ліста, якія напісаныя адручна.
Лена Глагоўская
1.
Prof. Tad. Stan. Grabowski
Al. Słowackiego 56, m. 15
L.cz.86/III/62 Kraków, dn. 21 marca 1962.
Szanowny Panie Magistrze,
Bardzo przepraszam, że dałem Panu cały miesiąc prawie czekać na Pański tak miły list z 28-go ub. mies. oraz za przesłane mi uprzejmie nry „Naszej Niwy” (powinno być: „Niwy” – przyp. H. G.) z pańskimi artykułami. Przesyłka nadeszła w okresie dla mnie najcięższym, kiedy oboje z żoną pochorowaliśmy się i normalne życie „wzięło w łeb”, a zaległości gromadziły się z dnia na dzień, zwłaszcza, że to druga połowa marca, a do kwietnia muszą być dla Uniwersytetu i oddz.[iału] naszego P.A.N. pokończone wszystkie roboty, planowane na ten rok szkolny i wydawniczy.
Toteż nie miałem nawet możności przestudiować należycie nrów „N. N” („Niwy” – przyp. H. G.) poza oczywiście tylko ostatnim pańskim artykułem o rozmowach z potomkami Franciszka Bohuszewicza, który mię od dawna żywo interesował. Mimo licznych pilnych zajęć połknąłem Pański wywiad na gorąco i bardzo jestem wdzięczny za wszystkie informacje. Jaka to szkoda, żeśmy się nie poznali podczas pobytu mego w Białymstoku. Byłbym był wtedy daleko więcej skorzystał z zetknięcia się z Panem oraz red.[akcją] „Naszej Niwy” („Niwy” – przp. H. G.), aniżeli z całego Zjazdu Ludoznawczego i wycieczki do Białowieży. Bohuszewiczem interesowałem się od dawna i trochę wykładałem o nim na kursach literatury białoruskiej w pierwszych latach po objęciu katedry w Krakowie, brak jednak oryginalnych jego dzieł i braku odpowiedzi na moje prośby i zapytania z Mińska zniechęciły mię do reszty.
Zająłem się wtedy pomniejszymi, ale dostępniejszymi pisarzami białorusko-polskimi, do historii działalności ich na terenie Polski, Litwy i Białorusi można tu było znaleźć znacznie więcej materiałów. Z tego zrodziły się moje studia z „Pogranicza polsko-białoruskiego”, których drobną cząstkę mogłem umieścić w Księdze Pamiątkowej ku czci prof. Pigonia. Życzenie Pańskie spełniam, przesyłając w załączniku nadbitkę z pierwszej części pracy. Kiedy zdołam wydać całość, Bóg raczy wiedzieć, gdyż obecny okres 600-lecia U.J. i 1000-lecia Polski nie bardzo tego typu pracom sprzyja, zmuszony więc jestem inne rzeczy pchnąć naprzód.
Na przyjazd Pański bardzo się cieszę. Pogadamy wtedy obszernie o naszych wspólnych zainteresowaniach i ew.[entualnie] – o ile mi wiek i zdrowie dopiszą – o jakiejś współpracy. W każdym razie proszę pamiętać, że kwiecień cały zapełniony będzie gorączkową pracą terminową i trudno byłoby mi poświęcić dużo czasu na nasze sprawy, zwłaszcza że obarczono mię na pożegnanie z U.J. przewodnictwem Komisją Słowianoznawczą Krak[owskiego] Oddz.[iału] P.A.N., co zabiera sporo czasu na posiedzenia, sprawozdania, planowania etc. Czeka mię też ciężka przeprawa o wydanie „Bibliografii Słowianoznawstwa Polskiego” (kontynuacja B.S.P. Edmunda Kołodziejczyka z czasów b.[yłej] Pol.[skiej] Ak.[ademii] Um.[iejętności]), gdzie oczywiście uwzględniona będzie i Białoruś w czasopiśmiennictwie polskim za 10-lecie, od 1908-1918.
Chciałem napisać do Pana tylko parę słów z serdecznym podziękowaniem za miłą przesyłkę i ciekawe artykuły Pańskie, tymczasem rozpisałem się, jak stary gaduła, nad różnymi sprawami, które mi spać nie dają po nocy. Chyba dla ulżenia sobie, a zabrania Panu pewnie również drogiego czasu.
W każdym razie przyjazd Pański w cieplejszej porze do Krakowa pożądany. Spieszyć się jednak na razie nie radzę, gdyż fatalny klimat krakowski i sroga tegoroczna zima przeciąga się jeszcze, nie nadając się bardzo na wojaże w dość prymitywnych naszych warunkach.
Dziękując raz jeszcze za cenną przesyłkę i list uprzejmy, zasyłam nawzajem, czym chata bogata, z serdecznymi pozdrowieniami i wyrazami szacunku
Tad. Stan. Grabowski
1 zał.
Праф. Станіслаў Грабоўскі аб
польска-беларускіх узаемаадносінах
Праф. др Тадэуша Станіслава Грабоўскага, які ўзначальвае зараз кракаўскую славістыку, ведаем як энтузіяста творчасці беларускіх песняроў i добрага знаўцу польска-беларускіх літаратурных сувязей. Яшчэ ў гады першай сусветнай вайны ў 1915 г. у Пятркове, выступіў ён з цікавым дакладам аб беларускім літаратурным руху. У 1916 г. гэты даклад з’явіўся ў друку аддзельным сшыткам i зараз з’яўляецца бібліяграфічнай рэдкасцю.
Да пяцідзесяцігоддзя навуковай дзейнасці выдатнага польскага філолага Станіслава Піганя выйшла ў выданні Кракаўскага аддзялення Польскай Акадэміі навук спецыяльная «Памятная кніга» ў гонар юбіляра. Тут друкуюць свае артыкулы i публікацыі вядомыя вучоныя Народнай Польшчы. Сярод аўтараў, выступіўшых у гэтай каштоўнай працы, сустракаем таксама i праф. др Станіслава Грабоўскага. Ён абмяркоўвае 40-ыя i 50-тыя гады XIX ст. у гісторыі польска-белаpуcкaгa літаратурнага збліжэння. Аўтар у сваім нарысе, азагалоўленым «З польска-беларускага пагранічча», абапіраецца на параўнальна багатым дакументальным матэрыяле, пачэрпнутым з польскіх і беларускіх крыніц. Мабыць факт, што некаторыя з ix ужо значна ўстарэлі аказаў пэўны ўплыў нa традыцыйнасць у ацэнцы праф. Грабоўскім літаратурнай дзейнасці паасобных пісьменнікаў. Не ўступаючы зараз у спрэчкі з поглядамі вучонага, адзначу, што, у асноўным яго погляды ўносяць, належны ўклад у вывучэнне хвалюючага нас пытання. Асаблівае зацікаўленне павінны выклікаць думкі даследчыка, які дае характарыстыку польскага часопіса «Рубон» (1843-1949) Казімежа Буйніцкага. Згуртаваныя вакол «Рубона» літаратары і публіцысты, а перш за ўсё К. Буйніцкі, адыгралі значную ролю ў вывучэнні і папулярызацыі беларускай вусна-паэтычнай творчасці, у пашырэнні асветы i ўзняцці эканамічнага жыцця на беларускіх землях. Нашую ўвагу звяртае праф. Грабоўскі на ролю часопіса, як сур’ёзнага фактара, спрыяючага збліжэнню i лепшаму зразуменню паміж польскім і беларускім грамадствамі ў палове мінулага стагоддзя. Сярод людзей, супрацуючых з «Рубонам», ці проста спрыяючым яго дзейнасці прыгадвае польскі вучоны прозвішча выдатнага пісьменніка I. Крашэўскага. У зборах рукапісаў Ягелонскай бібліятэкі захавалася яго перапіска з 1840-1843 г.г., якая з’яўляецца наглядным сведчаннем шматлікіх спробаў з боку т. зв. «крэсовых» літаратараў наладзіць больш трывалую сувязь з пісьменнікам. Дарэчы, праф. Грабоўскі публікуе на старонках нарыса фотакопію пісьма Яна Баршчэўскага да I. Крашэўскага, a таксама рэпрадукцыю здымка яго аўтара, пачэрпнутага з «Нашай нівы». Паасобныя гадавікі гэтага беларускага часопіса, як вядома, захоўваюцца ў Ягелонскай бібліятэцы. Дык маем у нарысе праф. Грабоўскага багаты пералік прозвішчаў «крэсовых» літаратараў, якія пісалі на беларускай мове, або пішучы на польскай чэрпалі матывы i сюжэты з беларускага фальклору, ці проста збіралі і выдавалі асобнымі зборнікамі народныя песні і легенды. Вось некаторыя з гэтых літаратараў: Міхал Грабоўскі, Ян Чачот, Аляксандр Гроза, Юльян Гжымалоўскі, Міхал Борх, Людвік Штырмер, Ігнацы Xрапавіцкі. Апошні з прыгаданых варты асаблівай увагі таму, што з’яўляецца аўтарам каштоўнага доследу аб беларускім фальклоры п. з. «Rzut oka na poezje ludu białoruskiego», змешчанага ў V томе «Рубона» (Вільня, 1845 г.).
Гаворачы аб Яне Баршчэўскім, як аўтары чатырохтомнай аповесці п.з. «Шляхціц Завальня…» і выдаўцы «Незабудкі» (1840-1844 г.г.), праф. Грабоўскі адзначае, што да яго прымыкалі такія літаратары, як Рамуальд Падбярэзкі і Рамуальд Зямкевіч – вядомы збіральнік беларускага фальклору на Палессі. На заканчэнне свайго нарыса польскі вучоны імкнецца вызначыць паасобныя этапы ў развіцці польска-беларускага збліжэння. Першы этап згодна з меркаваннямі даследчыка прыпадае на гады дзейнасці літаратараў, класічным прадстаўніком якіх быў Я. Баршчэўскі. Праф. Грабоўскі бачыць тут яшчэ толькі спробы, першыя зрухі ў вывучэнні багатай вусна-паэтычнай творчасці беларусаў, бачыць пакуль што павярхоўную трактоўку цэлага пытання без нейкага плана ці сістэмы. Другі этап супадае з выступленнем Казіміра Буйніцкага. Яго i яму падобных заслуга перш за ўсё ў кшталтаванні прывязанасці да гістарычнай спадчыны беларускіх зямель, да ўзнімання асветы i наогул культурнага ўзроўню людзей, засяляючых гэтую тэрыторыю. I ўрэшце трэці этап, якога вызначае буйная і шматгранная дзейнасць польскага вучонага Міхала Федароўскага – чалавека з глыбокімі ведамі, даcканалага знаўцы беларускага фальклору i яго сур’ёзнага даследчыка.
Праф. Станіслаў Грабоўскі спрабуе абагуліць усё сказанае ў сваім нарысе. Ён, менавіта, адзначае вялікую ролю літаратараў, згуртаваных вакол «Незабудкі» i «Рубона» як людзей, якія сваёй дзейнасцю стварылі спрыяльны грунт для паўстання т. зв. «беларускай школы». Аднак найлепш будзе, калі аддамо голас аўтару нарыса. Маючы перад вачыма выказванне даследчыка, зможам самі ацаніць правільнасць яго думак.
«Усе яны (пісьменнікі «Незабудкі» i «Рубона» – заўвага мая), маючы за сабою падмацаванне з боку правінцыянальных літаратараў на тэрыторыі Інфлянтаў, Літвы i Беларусі, на працягу паўстагоддзя рабілі намаганні, каб i гэтыя паўночна-ўсходнія ўскраіны вырваць з забыцця і маразму, ажывіць ix творчым духам не толькі на літаратурнай ніве, але таксама ў грамадскім i эканамічным жыцці. A чэрпаючы з багатага капіталу беларускай народнай песні i гістарычных традыцый гэтых зямель, хацелі садзейнічаць адначасова асабістаму духоўнаму развіццю i эканамічнаму прагрэсу краіны, a разам з тым i ўзняць свайго роду шчыт супроць русіфікатарскай палітыкі царскага дэспатызму. Па гэтых прычынах i на такіх асновах дзейнасці вырасла вось гэтая група забытых ужо сёння пісьменнікаў i грамадскіх дзеячоў, якіх справядліва залічае В. Р. Вегняровіч да «беларускай школы».
Адзначу тут, што В. Р. Вегняровіч з’яўляецца аўтарам сур’ёзнага і навукова абгрунтаванага нарыса аб беларускай літаратуры п.з. «Маладая Беларусь», змешчанага ў кракаўскім часопісе «Свят славянскі» ў 1912 годзе.
Праф. Станіслаў Грабоўскі ў канцы свайго выступлення на старонках «Памятнай кнігі» паведамляе, што з падрабязным аналізам творчасці групы пісьменнікаў, складаючых «беларускую школу», чытач пазнаёміцца ў аддзельнай манаграфіі, якая зараз падрыхтоўваецца вучоным.
Ад шчырага сэрца трэба вітаць выхад такога выдання. Яно ж павінна значна папоўніць набытак польскага літаратуразнаўства ў гэтай галіне. Справа тут асабліва ў тым, што праф. Станіслаў Грабоўскі бярэцца за мала яшчэ вывучаны перыяд у гісторыі сувязей паміж нашымі славянскімі літаратурамі. A польскія бібліятэкі залягаюць накшталт багатых пакладаў выкапняў проста невычэрпныя крыніцы, адлюстроўваючыя гэтае пытанне.
Мацей Канапацкі
«Ніва», № 12, 25.03.1962 г., с. 3-4
(Працяг будзе)
iA4xfK I value the article.Really thank you! Really Great.