Рака Нараўка паўвека таму

Рака Нараўка жыве ў маіх успамінах. Я нарадзіўся ў Новым Ляўкове – вёсцы, якая знаходзіцца непадалёк ад гэтай ціхай і спакойнай ды некалі рыбнай ракі. Добра памятаю яе з часоў майго дзяцінства. Тады я быў зачараваны акружаючым светам. Па сённяшні дзень вобразы з дзяцінства для мяне самыя прыгожыя і чамусьці бачаныя толькі ў яркія сонечныя дні. Якая была тады празрыстая вада ў рацэ, найлепш памятаю яе якраз у летнюю пару. Тады мы з братам хадзілі лавіць рыбу і купацца. Збіралася моладзь з Новага Ляўкова, Старога Ляўкова, Падляўкова, Ахрымоў ды Лазовага.

Рэчка Нараўка была тады акаймаваная зараснікамі вербалозу, чаромхі і кустамі парэчак чырвоных і чорных. На яе берагах высіліся таксама вольхі і вербы. Вада была чыстая-чыстая. Было многа розных відаў рыб. У сонечны дзень яе было выразна відаць, як плавала па дне або выплывала на паверхню вады. Можна было ў ёй перабіраць. Каб налавіць плотак або акунёў дастаткова было мець такую-сякую вуду. Мы найчасцей хадзілі з вудамі у г. зв. ралы, дзе ў Нараўку ўплывала рачулка Баброўка. Яна плыве за клунямі ды хлявамі сялян Новага Ляўкова. Тут у пагодлівыя дні мы праседжвалі да ночы, вечарам распальвалі вогнішча. Мае сябры лавілі рыбу нават рукамі з-пад навісаўшых над вадою берагоў ды з-пад кустоў вярбы і алешніку.

Што мы тады ведалі пра раку? Пэўна тое, што плыве яна недзе ад вёскі Нараўка, дзе быў мост і вадзяны млын. Пасля ўжо даведаліся, што Нараўка плыве цераз Белавежскую пушчу і свой пачатак бярэ за мяжой з Беларуссю, а там недзе з балоцістых мясцін названых Дзікім Нікарам. Калі мы крыху падраслі і былі ў гарцэрскім лагеры на беразе ракі каля Кардону (гэтая мясціна каля Лешукоў), мы схадзілі ў тое месца, дзе Нараўка ўпадае ў Нарву, каля Бяндзюгі, якая знаходзіцца на яе правым беразе. Тут і ўрочышча Воўчае горла. Рэчка ў некаторых месцах такая завілістая, што плыве наперад, то зноў паварочвае ўбок ды назад. Мы любаваліся „сваёй” ракой. А ўлетку на надрэчных сенажацях колькі было буслоў! Да ракі прыляталі ўвішныя ластаўкі. З яе берагоў бралі балотны „будулец” на гнёзды.

Рака Нараўка не была меліяраваная (а хацелі гэта зрабіць, каб выгадней было гнаць плыты-глені) і таму яна захавалася найбольш натуральная, месцамі дзікая. У некаторых месцах ёсць глыбокія ямы. Там і віры. Дзядзька Кірыл са Старога Ляўкова мне расказаў пра трагічныя здарэнні. На лугах над Нараўкай былі такія месцы, дзе тапіліся ў балоце коні і цэлыя фуры з сенам. Падчас вясенніх паводак рака выступала з берагоў і залівала прасторныя набярэжныя лугі і сенажаці. Калі вада сплывала-ўступала зноўку ў берагі, мы лавілі шчупакоў проста бегаючы па выгане. Падчас веснавых і асенніх паводак у пяцідзесятых гадах па Нараўцы яшчэ сплаўлялі пушчанскія бярвенні. Я бачыў, як ранняй яшчэ халоднай вясной з цячэннем вады плылі дзядзькі-арэльшчыкі на павязаных бярвеннях г. зв. гленях.

Паўсотні галоў таму рака Нараўка была маляўнічая. Я тады рабіў здымкі фотаапаратам (была гэта ўзнагарода „Зоркі”) і дасылаў іх у „Ніву”. Такім чынам у нашым беларускім штотыднёвіку можна іх знайсці і палюбавацца той ранейшай прыгажосцю пушчанскай ракі.

Пяцьдзесят сем гадоў таму ў „Зорцы” быў здымак прыгожага дзікага става ў канцы цячэння рачулкі Баброўкі, прытока Нараўкі. Тут быў даволі вялікі вадзяны млын. Месца гэтае называлі „бухтай”. У ставе была злоўлена ў сець вельмі ж прыгожая вялікая плотка, каралева ўсіх тут рыб. Я быў у тым часе ля „бухты”, але не меў з сабой фотаапарата. Як памятаю, была цёплая сонечная нядзеля. Дзеці прыбеглі ўжо тады, калі рыбаловы пацягнулі доўгую сець. На берагах става раслі тоўстыя стройныя вольхі ды высокі аер. Зараз мала хто пра колішні стаў ведае. На плыткіх месцах гэтага вадаёма раслі жоўтыя рачныя лілеі. Дзяўчаты плялі з іх прыгожыя вянкі. Мы іх прыносілі дадому на букет разам з іншымі лугавымі кветкамі.

Увогуле яшчэ не так даўно берагі Нараўкі былі ў купчастых зарасніках. У іх зімой днём сядзелі-хаваліся зайцы. Сярод лугоў па кустах здалёк відаць было, дзе цячэ рэчка. Цяпер берагі „голыя” за справай баброў. Яны ссеклі вольхі ды перацерабілі зараснікі на адным і другім беразе ракі. Рака мае крыху больш за 60 кіламетраў даўжыні. Адна трэцяя частка яе знаходзіцца на тэрыторыі Беларусі. Зараз гэта ўжо не тая рака, якая была 50-60 гадоў таму. Яна памялела і мне падаецца сумнай. Цяпер яна з аголенымі берагамі. Можна сказаць, што над вадой амаль няма дрэў (а былі перш-наперш маладыя і старыя дуплястыя вольхі а нават дубы на ўзгорку пасярод новаляўкоўскіх сенажацяў, няма густых кустарнікаў вельмі пахучай у маі чаромхі і язміну. Няма кусцікаў чырвоных і чорных парэчак (гэтыя апошнія называюць смуродзінамі). Як след другой сусветнай вайны асталася яма на сенажацях паміж ракой Нараўкай і Баброўкай. Нямецкі пілот не захацеў кінуць бомбы на вёску, кінуў яе перад вёскай, а другую за сялом, у кусты. Ад выбухаў шыбы паляцелі з вакон. Пра гэта расказалі мае бацькі. А тая яма знаходзіцца на г. зв. лонцы маіх бацькоў. Вада ў ёй не высыхае.

Дзе адплыла і падзелася тая рыба, якой было ў пушчанскай рэчцы многа?.. Прапалі і ракі (сяляне кажуць, што ад „навозаў” рассяваных на лугах). Няма і тых ранейшых маіх сяброў па рыбалцы (некаторыя з іх выехалі ў блізкія і далёкія гарады або памерлі заўчасна і асталося няшмат). Час няспынна плыве і плыве як вада ў рацэ. Прайшлі мае маладыя гады. Надышла няўхільная старасць. Мне шкада, што так хутка праляцелі гады. Часу не вернеш назад. Нахлынулі ў галаву яркія ўспаміны мінулага. Пачаў іх запісваць. Патомныя прачытаюць. Я люблю чытаць успаміны пражытага ў цікавых людзей. Такіх успамінаў не заставілі па сабе мае аднавяскоўцы. Я прасіў напісаць успаміны старэйшага ад сябе аднавяскоўца, якому 86 гадоў і які зараз жыве ў Варшаве. Нічога не выйшла. Сёлета ў сваю родную вёску ды ў бацькоўскі дом не прыехаў. Прыслаў грошы па пошце, каб я заплаціў падатак. А было б цікава прачытаць пра мінулае маёй вёскі і пра некаторых чымсьці праслаўленых людзей, якія адышлі ад нас назаўсёды.

Янка Целушэцкі