1. Czy to język, czy dialekt? Gwara? Język. Ludowy białoruski? Nie taki ludowy. To sytuacja, kiedy urzędowy język WKL, język warstw wykształconych i niewykształconych, zachowany został przez wieś, a więc podlegał ustnemu rozwojowi. Już w WKL przecież nazywano go językiem prostym. Przecież to z WKL sprzed wieków mamy zwrot: hawaryć pa-prostu. Zawsze tak było, że to chłopi ocalali język. Tolo: Ależ tak! Języki przechowywali chłopi. Język polski też. Tu był luz. Wolna słowotwórczość. Przez wieki media nie narzucały poprawnościowego, lecz ubogiego slangu dziennikarzy, jak dziś. Ludzie nie bali się mówić. I nie bali się kontroli, że może coś powiedzą niepoprawnie. Język barwniał. I było w nim dużo poczucia humoru, żartu.
Dodaję: I języki różnicowały się po wioskach, nie przestając być danym językiem, i literacki język z tego pił. Aż do dziś. Dziś media narzucają poprawność polityczną, a na nią składa się kilkadziesiąt eufemizmów i czasowników języka urzędowego. Tylko tyle. Gotowe frazesy. Każdy język, zachowany przez chłopów, marnieje w naszych czasach, bo zastępowany jest przez kilkadziesiąt dziennikarskich słów, które nie są trzonem języka, lecz jego pianą, a w niej pełno pospolitych byków. Znikają nawet dialekty. Gdzieś się przed tym bronią, i nie tylko chłopi, na przykład na Śląsku. Dziś media mówią gwarą. Beznadziejna, pusta znaczeniowo telewizyjna gwara! Tępa, ogłupiająca.
Monika Stępień, młoda osoba, o której już napomknęłam w jednym ze szkiców, mówi, że zakochała się w Podlasiu i nieznanym jej języku z okolic Orli. Mówi, że była tam jedyną Polką. Zwiedzała Podlasie. A więc ten język żyje tam, gdzie ostały się białoruskie wiejskie skupiska. No i żyje on w domach miejskich, u ludzi starszych, choć niekoniecznie. Znam młode miejsce małżeństwa, które rozmawiają z dziećmi pa-prostu.
Językiem prostym posługiwali się również Polacy. Szlachta. Księża katoliccy. Wszyscy zresztą w WKL, skoro to był język urzędowy, a zarazem język wsi. Nic go nie krępowało i nie chowało po domach. Gdziekolwiek dziś ktoś mówi pa-prostu, nadal jest obywatelem WKL. Nobilitujące obywatelstwo.
Na internetowych stronach Sokółki mamy wołanie o ocalenie tego języka, bo jest „piękny”, „uroczy” – tak go widzą przybysze z innych regionów Polski. Rzeczywiście taki jest. Jest miękki, aż baśniowy. Ale mogliby nazywać go językiem, a nie gwarą. Pytam Tola, czy by zrozumiał, gdybym polską łacinką napisała cały esej o języku prostym. Odpowiada, że nie, bo umknęłaby mu melodyka tego języka, akcent ruchomy, więc czytałby z trudem, nawet w polskiej łacince. Chyba że mu to przeczytam, wtedy zrozumie wszystko. Wkrótce okaże się, że czyta swobodnie, czując melodykę. Co do akcentu: ogólnie u nas dzieją się z nim durne rzeczy, skoro nawet łacińskie dura lex telewizyjna dziennikarka wymawia jako duraleks, z akcentem na przedostatniej sylabie, na „a”! Litości! Na boga! To nie żaden „duraleks”. Łacina to nie język z PRL, któremu trzeba przydać „nowoczesności” w postaci kuśtykania akcentem na przedostatniej sylabie. Co za durna moda. Gwara. Wymowa też staje się kuriozalna. W ramach nowoczesnej ogłady już nawet słowo „quasi” jest wymawiane jako „kłazi”. To brzmi „kwazi”! To łacina, a nie angielski. Kurde. Gwara! Fuck! Znowu przeklinam angielskim barbaryzmem.
Googlam pytanie: Język prosty a białoruski – i znajduję potwierdzenie tego, co napisałam na początku, ale jeszcze coś nad wyraz interesującego. Z rozmowy Mikołaja Glińskiego z Lawonem Barszczeǔskim wynika, że język o trzech nazwach, prosty/ruski/białoruski, był zapisywany aż czterema alfabetami! Prócz cyrylicy i polskiej łacinki, były jeszcze dwa alfabety dla języka prostego, Żydzi pisali pa prostu alfabetem hebrajskim, Tatarzy alfabetem arabskim. Czyli język prosty/ruski/białoruski dobrze miał się w licznych alfabetach, w takich, które znały piśmienne liczne narody WKL. Trzy nazwy, cztery alfabety.
Dla mnie język prosty jest językiem białoruskim. Ilekroć rozmawiam z poetami białoruskim, posługując się językiem prostym, i wyrażam obawę, że może mówię trasianką, oni niezmiennie wykrzykują: aliż wy haworycie wielmi dobro pa biełarusku! Różnice w końcówkach słów czy wymowie nie są zatem tak istotne. I nie jest taka istotna nasza chłopska zmiana w języku, a miejscowy koloryt, miejscowe słowotwórstwo, tylko dodaje uroku. Przecież to taka różnica jak pomiędzy językiem polskim w Polsce a językiem polskim na dzisiejszej Białorusi, czyli w byłym WKL, czy też językiem polskim, jaki kwitł w WKL za sprawą protestantów. Z pewnością nikt nie nazwie języka polskiego z WKL i dzisiejszej Białorusi – gwarą czy dialektem! A język prosty uporczywie zwie się gwarą. Zbyt nikła różnica z językiem-matką, aby miała to być gwara. Matki nie ma. Matka umarła wraz z WKL. Matka żyje, choć umarła. Język literacki białoruski pobiegł inną drogą, trochę zruszczył się. Dobrze się jednak rozumiemy. To nadal matka, choć nieco cudzoziemska. Nasza prastaja mowa ad papiaredniaj maciary. My joju apiekawalisa. My jaje ni zabylisa. Sionniajsza i ǔczarajsza maci spatkajucca, ci nie? Taż heta adno. Ja daju jej lusterko. Pahladzi, maci, heta ty. Prastaja mowa.
Coś jeszcze ważnego znajduję w wyżej przytoczonej rozmowie Glińskiego z Barszczeǔskim: wukaelowa czy też postwukaleowa szlachta marzyła przed powstaniem styczniowym o „byciu Polakami”, ale nie w sensie etnicznym, tylko państwowym. Celem była odbudowa ogromnej wielonarodowej Rzeczpospolitej. W WKL i Polacy byli Litwinami (Lićwinami), czyli obywatelami WKL. Stan ten nie oznaczał „chwiejności” tożsamościowej. Jeśli żyło się w WKL, gdzie obywatelskość miała status nadrzędny nad etnicznością (wówczas mozaikową), to siłą rzeczy było się Litwinem, obywatelem. I na tej wielonarodowej obywatelskiej zasadzie szlachta chciała być Polakami. Nie udało się.
Nadal mamy tendencję do mylenia narodowości z obywatelstwem. Żenująca niechlujność, niewiedza. Poczucie obywatelskości musi istnieć nad poczuciem etniczności, ponieważ to ona wymusza demokrację i demokratyzowanie się. Stawianie etniczności nad obywatelskością prowadzi do nacjonalistycznych reżimów, a coraz częściej do wojen domowych w państwach narodowościowo mozaikowych, kiedy nagle jedną z narodowości ogarnia szał panowania nad resztą. A gdzie innych narodowości mało, w wyniku rozszarpania WKL na sztuki, tam prymat etniczności nad obywatelskością równa się morderstwu na mniejszościach, a w istocie na resztkach narodów WKL. Nieobywatelskie powodowanie dramatu w 21 wieku.
Na stronie Dziedzictwo Językowe Rzeczpospolitej znajduję interesującą informację (Michaluk), że przed 16. wiekiem wszystkie ruskie ziemie WKL nazywano Białą Rusią, a dotyczyło to nawet Kijowa. I ǔwiaździe hawaryli na prastoj mowie. Sionnia u minie niprapadajuczaja paczućcia, szto u realnaści żywu u adnoj z ciesnych czaściej raździelanaj krainy, kaliś ćwituczaj.
Zastanawiam się, czy można o nas powiedzieć następująco: My ŭże byli. My ŭże żyli. My uże ŭsio swajo prażyli. Horsz. My uże ŭsio swajo pradali. My ŭciakli kudy woczy paniaśli. Jaszcze horsz i adnaczasno pryczyna: nas razahnała nowaja miaża, katoraj u hetym miescy nikoli ni było. Nas razrezali. My ni mahli prywyknuć da nowaj miaży. Nikoli ni prywykli. Maja mama ni mahła pajści u les, u katory ŭsie chadzili pierad wajnoju. Ni mahła adwiedać swajakoŭ, bo jany akazalisa za miażoju. Nikoli bolsz ich ŭże ni zabaczyła i ni pahawaryła z jimi. Tak samo baćkawy swajaki astalisa u Horadni i jon nikoli z jimi ŭże ni zabaczyŭca, ni adwiedaŭ jich i ni pahawaryŭ. Ni mahli pajechać u Waŭkawysk ci u Horadniu, jak kaliś swabodno rabili. Swajaki stalisa czużymi. Miaża pahnała ludziej u druhi kirunak, u Biełastok, katory naczaŭ razrastacca, bo i siudy my paŭciakali, hubiaczy naszu prastuju mowu. A kali my wiartajamsa da prastoj mowy, heta znaczyć, szto pastareli i śmierć sidzić nam na nosi. Choczam za każduju cenu pahawaryć, choć z saboju, da lusterka, papisać pa prostu, kab choć jaszcze raz paczuć dziacinstwo i prysutnaść pryjacialaŭ. Z dziaćmi i ŭnukami tak nie pahaworym, bo jany piarastali hawaryć ni tolko z nami, ali i z rawieśnikami. Piszuć esemesy, sztoś tam w interneci, sztoś tam pawykrykiwajuć czeraz kamurku, i heta ŭsio. Jany haworać z maszynami i ni hubami, tolki rukami, i biaz waczej. Ni razwiwajuć nijakoho jazyka, chibo szto angielski, czuży, ali wielmi cool. A nasz angielski najwyżaj poor, bo jon nam ni byŭ patrebny. I dobro, szto choć poor. Na biełastockich wulicach my na prastoj mowi bajalisa hawaryć, a jeśli, ta zaraz ahladalisa, ci chto ni paczuŭ. Durny byŭ hety strach, ali byŭ. I sionnia jon żywie u mnohich. Szto tut dziwiacca siońnia na Sakolszczyni, szto „piękny, uroczy język” piarażywaja swoj kaniec. Szto możam zrabić? My majam u sabie sztoś takoja, szto możam nazwać histarycznym stracham. Najmieńsz milion ludziej u nas razumieja prastuju mowu, ali z hetym stracham. Ali ci jany ŭsie czytajuć kirylicu? A praczytajuć swabodno prastuju mowu, pisanuju polskaju łacinkaju? Moża chuczej takuju, kali i dla Tola akazywajacca heta u paŭnie dastupnym. Na sajtach Sakolszczyny piszuć polskaju łacinkaju. Szczyryja sajty, miłyja.
Maja wykształconaja szkolnaja kalażanka, katoraja ceły czas haworyć na prastoj mowie u chaci, każa, szto nijak ni moża czytać biełaruskuju kirylicu. My ni wuczylisa u szkoli biełaruskaj mowy. Jana każa, szto moża czytać ruskuju kirylicu, ali z hetaju biada: zabywajacca. Czytaja polskija teksty. Jana umieja talentawita hawaryć na prastoj mowie, apawiadać, tak jak jaje maci. Jaje słuchać: czystaja zachapleńnie, i słuchać jaje stareńkuju maciaru (94 hod żyćcia) heta czystaja zachapleńnie. Mahłaby sztoś napisać polskaju łacinkaju, ali ci heta pryjemlimo?
Pryjemlimo. Taż prastoj mowie jaszcze ŭczora służyli aż czatery alfabety! Heta nijakaja niraszliwaść, nijakoj dyrdyhan. Heta: wolnaść, ci jak każuć sionnia: wola.
Some really interesting info , well written and generally user genial.
Everyone loves what you guys are usually up too. Such clever
work and reporting! Keep up the wonderful works guys I’ve incorporated you guys to
blogroll.
This article offers clear idea designed for the new visitors of blogging, that in fact
how to do running a blog.
Greetings! This is my 1st comment here so I just wanted to give a quick shout out and tell you I genuinely enjoy reading through your blog posts.
Can you recommend any other blogs/websites/forums that
deal with the same subjects? Thanks!
Hi there everybody, here every person is sharing these experience,
so it’s nice to read this web site, and I used to pay a quick visit this webpage daily.
Hello there, I discovered your site via Google while
looking for a comparable subject, your web site got here up,
it seems good. I have bookmarked it in my google bookmarks.
Hello there, just became aware of your weblog thru Google, and found that it is truly informative.
I’m going to be careful for brussels. I’ll be grateful if you happen to continue this in future.
Many other people will probably be benefited from your
writing. Cheers!
Attractive element of content. I just stumbled upon your
web site and in accession capital to assert that I get in fact enjoyed account your blog posts.
Anyway I will be subscribing for your feeds or even I fulfillment you get admission to consistently rapidly.
Excellent site. Plenty of helpful info here. I’m sending it to several buddies ans additionally sharing in delicious.
And of course, thanks to your sweat!
fantastic submit, very informative. I ponder why the opposite specialists of
this sector don’t notice this. You must continue
your writing. I am confident, you’ve a great readers’ base already!
Howdy! I could have sworn I’ve visited this website before but after browsing through some of the posts I realized it’s new to me.
Anyhow, I’m certainly delighted I stumbled upon it and I’ll be bookmarking it and checking back often!
Hey! Quick question that’s totally off topic. Do you know how to make your
site mobile friendly? My blog looks weird when browsing from my iphone
4. I’m trying to find a template or plugin that might be able
to fix this problem. If you have any suggestions, please share.
Appreciate it!
Appreciating the time and effort you put into your website and in depth information you present.
It’s great to come across a blog every once in a while that isn’t the same unwanted rehashed material.
Fantastic read! I’ve saved your site and I’m including your RSS feeds to
my Google account.
When I initially commented I clicked the “Notify me when new comments are added” checkbox and now each time a comment is added I get several e-mails with the same comment.
Is there any way you can remove me from that service?
Thanks!
Hello! I know this is kind of off topic but I was wondering which blog platform
are you using for this site? I’m getting fed up
of WordPress because I’ve had problems with hackers and
I’m looking at alternatives for another platform. I would be fantastic
if you could point me in the direction of a good platform.
Great weblog right here! Also your website loads up very
fast! What host are you using? Can I get your associate
link for your host? I desire my website loaded up as
quickly as yours lol
I visited multiple websites but the audio feature for audio songs existing at this
web page is really superb.
Wow, awesome blog layout! How long have you been blogging for?
you make blogging look easy. The overall look of your website is fantastic, as
well as the content!
Wow that was odd. I just wrote an incredibly long comment but after I clicked submit my comment didn’t appear.
Grrrr… well I’m not writing all that over
again. Anyways, just wanted to say excellent blog!
This page definitely has all of the info I wanted concerning this subject
and didn’t know who to ask.
What’s up friends, fastidious piece of writing and nice arguments commented at this place,
I am in fact enjoying by these.
I must thank you for the efforts you have put in writing this blog.
I really hope to see the same high-grade content from you
in the future as well. In fact, your creative writing abilities has encouraged me to get my
very own site now 😉
You really make it seem really easy together with your presentation however
I to find this topic to be really something which I believe I’d by no means understand.
It seems too complex and very wide for me. I am looking ahead on your
subsequent put up, I will attempt to get the hold of it!
I was recommended this blog by my cousin. I am not sure whether this post is written by him as nobody
else know such detailed about my trouble. You are incredible!
Thanks!
Hi there, I want to subscribe for this website to obtain most
up-to-date updates, therefore where can i do it please
help.
Yes! Finally someone writes about ig.
It’s really a nice and useful piece of info. I’m satisfied
that you just shared this helpful info with us.
Please keep us informed like this. Thank you for sharing.
Helpful info. Lucky me I discovered your website accidentally, and I am stunned why this coincidence
didn’t happened in advance! I bookmarked it.
Awesome! Its really remarkable paragraph, I have got much clear idea regarding from this piece of writing.
We are a group of volunteers and opening a new scheme in our community.
Your website provided us with valuable info to work on. You’ve done a formidable job and our
entire community will be thankful to you.
Thanks to my father who told me about this weblog, this blog is genuinely
remarkable.
This design is steller! You obviously know how to keep a reader entertained.
Between your wit and your videos, I was almost moved to start my own blog (well, almost…HaHa!) Excellent job.
I really loved what you had to say, and more than that, how you presented it.
Too cool!
Its like you read my mind! You seem to know so much about this, like you
wrote the book in it or something. I think that you could
do with a few pics to drive the message home a little bit,
but other than that, this is fantastic blog.
A great read. I will definitely be back.
Do you have a spam problem on this site; I also am a blogger, and I was curious about your situation; we have developed some nice practices and we
are looking to exchange methods with other folks,
why not shoot me an e-mail if interested.
Great items from you, man. I’ve keep in mind your stuff previous to and
you’re simply too great. I really like what you’ve received right here,
really like what you’re stating and the best way during which you say it.
You’re making it enjoyable and you continue to care for to stay it sensible.
I can not wait to learn much more from you. This is really a tremendous website.
I know this if off topic but I’m looking into starting my own blog and was wondering what all is needed to get set up?
I’m assuming having a blog like yours would cost a pretty penny?
I’m not very web smart so I’m not 100% positive. Any recommendations or advice would be greatly appreciated.
Cheers
Thank you, I’ve recently been searching for information about this subject for
a long time and yours is the best I’ve came upon till now.
However, what in regards to the bottom line?
Are you sure about the source?
Hi, I do think this is a great site. I stumbledupon it ;
) I may come back yet again since i have book marked it.
Money and freedom is the best way to change, may you be rich and continue to guide others.
Good information. Lucky me I recently found your blog by
accident (stumbleupon). I have saved it for later!
Hi there, I found your blog via Google even as looking
for a similar topic, your web site came up, it appears to be like great.
I’ve bookmarked it in my google bookmarks.
Hi there, simply changed into aware of your blog via Google,
and located that it’s truly informative. I am going to watch
out for brussels. I’ll appreciate in the event you
continue this in future. Numerous folks will likely be benefited out of
your writing. Cheers!
This piece of writing is actually a pleasant one it helps new internet visitors, who are wishing for
blogging.
It’s going to be ending of mine day, however before finish
I am reading this impressive piece of writing to improve my experience.
Howdy just wanted to give you a quick heads up.
The text in your content seem to be running off the screen in Ie.
I’m not sure if this is a formatting issue or something to do with internet
browser compatibility but I figured I’d post to let you know.
The style and design look great though! Hope you get the
issue solved soon. Kudos
Does your blog have a contact page? I’m having problems locating it but, I’d like to shoot you
an e-mail. I’ve got some recommendations for your blog
you might be interested in hearing. Either way, great website and I look forward
to seeing it develop over time.