Успаміны Вітаўта Кіпеля і Віктара Шведа

Што прыцягальнае можа быць ва ўспамінах старых беларускіх дзеячаў? Чаму цяжка ад іх адарвацца ад першай старонкі? Майму пакаленьню – можна сказаць – пашчасьціла пазнаёміцца з беларускімі дзеячамі ХХ стагодзьдзя, асабліва яго другой паловы. Перамены ў канцы мінулага ўжо стагодзьдзя, зьвязаныя з адраджэньнем беларускай незалежнасьці далі таксама штуршок шмат каму, каб паўспамінаць сваю дарогу да беларускасьці і зафіксаваць для нашчадкаў свой уклад у беларускую культуру, нягледзячы, куды лёс чалавека кінуў – ці з вёскі ў горад, ці з Беларусі ў Амэрыку. Незалежна ад лёсу кожны па-свойму даходзіў да Беларусі, кожны аставіў свой адметны сьлед.

«Па–за Беларусьсю, для Беларусі»

Вітаўт Кіпель, найбольш вядомы беларускі грамадзкі дзеяч у Амэрыцы, аўтар кнігі «Беларусы ў ЗША» (Менск 1993) – сын беларускіх інтэлігентаў Яўхіма і Марыі з Зубкоўскіх, нарадзіўся 30 траўня 1927 г. у Менску (як сам кажа). Тады ў 20-ыя гады быў гэта Менск, а не Мінск. Як прыстала на сына беларускіх інтэлігентаў, быў ён беларускамоўны. Тады дарэчы і адбывалася беларусізацыя, якая перарасла ў «нацыяналдэмакратызм» як нэгатыўную чамусьці зьяву. У пачатку 1930-ых гг. шмат хто з беларускіх інтэлігентаў як «нацдэм» быў арыштаваны, выселены за межы БССР. Такі лёс у 1930 г. сустрэў і Яўхіма Кіпеля, які апынуўся ў Налінску ў цяперашняй Кіраўскай вобласьці. У 1932 г. туды паехала і яго жонка з сынам. У 1935 г. пераехалі сьпярша ў Вятку, а пазьней у Арол, дзе 30 снежня Яўхім Кіпель быў арыштаваны.

Дзяцінства ў цені прасьледваньня бацькі за беларускую дзейнасьць шмат чаму загартавала Вітаўта. Навучыла стрыманасьці ў выказваньнях і ў паводзінах. Вітаўт вучыўся ў рускіх школах, але ў хаце з маці размаўляў па беларуску, таксама падчас канікулаў, якія праводзіў у дзядулі ў Менску. Для бясьпекі быў ён Зубкоўскі Вітаўт – маці памяняла прозьвішча Вітаўта на сваё дзявочае, як больш надзейнае ва ўмовах савецкай рэчаіснасьці 30-ых гадоў.

У Беларусь вярнуліся толькі «за немцамі» «здаецца» 25 чэрвеня 1942 г., фармальна як бежанцы. Менск быў зьнішчаны. Бацька Яўхім атрымаў працу ў Беларускай Народнай Самапомачы – у інспэктараце беларускіх школаў. Вітаўт пайшоў у 7-ую клясу 29 народнай школы, якая была поўнасьцю беларускамоўная. Вучыўшыся раней на рускай мове, беларускую мову дасканаліў пад кірункам Антона Лёсіка. Быў гэта вельмі цікавы час, калі немцы падтрымлівалі беларускую культурную дзейнасьць. Успамінаючы сваю школу Вітаўт Кіпель піша: «Нямецкага прапагандысцкага ціску ў школе не адчувалася – партрэтаў Гітлера нідзе не вісела. Над уваходам у школу – гэта быў такі франтон – часам вісеў адзін беларускі сьцяг. І за той год, што я вучыўся ў 29-й школе, немцаў там і блізка не было» (с. 96).

У сувязі з утварэньнем Саюзу Беларускай Моладзі у лютым 1943 г. «прыйшоў чалавек у школу, вытлумачыў старэйшым вучням, што рыхтуецца стварэньне маладзёвай арганізацыі, яна будзе нацыянальная, будуць эмблемы, форма. Ніхто пытаньняў не задаваў, але ў арганізацыю запісалася напачатку, можа, чалавек 10-15. Яшчэ той арганізатар сказаў, што арганізацыя мае свой будынак – штаб СБМ, туды можна будзе хадзіць на лекцыі беларускіх танцаў. (…) Дык вось, штаб СБМ будзе каля Нямігі, там будуць скокі-танцы, сьпевы, гісторыя, геаграфія. Са школы мала хто хадзіў, ніхто не заклікаў, не прымушаў, але я хадзіў рэгулярна – мяне гэта цікавіла» (с. 96-97) – успамінае тыя часы Вітаўт Кіпель.

Пра нямецка-беларускія адносіны згадвае: «Зь нямецкімі вайскоўцамі кантактаў бадай што й не было, дый зь немцамі наагул, хіба што былі кантакты ў адміністрацыі. А на «народным» узроўні – пад базары немцы прыходзілі, але ўваход на базар немцам быў забаронены, і беларускі паліцай мог арыштаваць немца на базары. Перад уваходам на базар стаялі вялікія шыльды з абвесткамі па-беларуску і па-нямецку, дзе пісалася, што далей немцы ісьці не могуць. (…) Нямецкае і беларускае жыцьцё магло перасякацца на прыватным узроўні. (…) Я ведаў са слоў маці і бацькі, што зь немцамі былі кантакты на ўзроўні адміністрацыі. Маці казала, што ў газетах – «Беларускай вёсцы», «Голасе вёскі» – атрымлівалі ад немцаў матэрыялы для перадавіцаў, і іх трэба было перакладаць і публікаваць, але ў «Голасе вёскі» бацька часта іх не пускаў, бо, па-першае, па-нямецку слаба гаварыў, а перакладчыка не было, дык бацька неяк абыходзіў. Калі не зьмяшчалі важнай нямецкай перадавіцы, то ў рэдакцыю прыбягаў немец з камісарыяту і пачынаў крычаць, бывалі і сваркі, часам нават і бурныя, але рэдакцыя была беларускім месцам, побач была беларуская паліцыя, і працаўнікі адчувалі сябе спакойна. Дзе былі немцы навідавоку, дык гэта каля Салдацкага дому (Soldatenheim) на Інтэрнацыянальнай (…) – гэта была чыста нямецкая ўстанова. Немцы часта прыходзілі і з нашымі беларусамі – як іх пушчалі, ня ведаю, я ў тым Soldatenheim’е ніколі ня быў, але перад будынкам я бываў частавата, бо ў салдатаў можна было купіць цыгарэты. (…) Дзяўчат, якія «хадзілі» зь немцамі было няшмат. Да немцаў наагул стаўленьне было – гэта ня нашы людзі, акупанты. А ў дзяўчат гонар быў. (…) Наогул, народ перад немцамі трымаўся з гонарам: мы – народ, мы тут жывем, вы напалі на нас, вы – чужыя, акупанты, мы вашыя загады і патрабаваньні выконваем, але тут наша зямля, а вы – ворагі» (с. 111-112).

Вітаўт Кіпель успамінае розныя сітуацыі перыяду вайны, як усё было складана і не адназначна. Прадстаўляе няўпэўненасьць і дылемы людзей перад прыходам «нашых» летам 1944 г.: «Развагі, думкі пра «нашых» нікога не пакідалі ў спакоі. Думаю, людзі спадзяваліся на зьмены, на тое, што «нашыя» ня будуць такімі, якія яны былі да вайны. І гэтым яны, мабыць, апраўдвалі сваё рашэньне, што яны нікуды не паедуць. (…) Адзін другому кажа: «Божа-божа, хто яго ведае, ну можа нічога ня будзе – я ж нічога не раблю….» (…) Для мяне гэта ўсё былі пустыя развагі, бо я ведаў, што маёй сям’і бацька яшчэ ў Арле задаў кірунак уцякаць далей. (…) Толькі ўцякаць – далей, далей і далей» (с. 131). 29 чэрвеня 944 г. Вітаўт Кіпель, як і шмат іншых прадстаўнікоў беларускай інтэлігенцыі, выязджаў з Менска. Гэта ці не самы цікавыя эпізоды з успамінаў. Мала такіх згадак ёсьць запісаных. Вітаўт Кіпель таксама піша: «Канец чэрвеня – пачатак ліпеня 1944 году ў маёй памяці замацаваўся як бурлівы пэрыяд: нэрвова, мітусьліва я разьвітаўся зь дзяцінствам і юнацтвам і пераходзіў у невядомае – новыя краіны, новыя людзі. На душы было цяжка – выязджаць з свайго гораду, з Бацькаўшчыны ахвоты не было» (с. 135).

Здаецца найбольш вартасны пазнаўча той фрагмент успамінаў, у якім мова пра жыцьцё у Нямеччыне, пра лагеры ДП, пра выезд у Амэрыку, пра навуку, пра падзелы на «крывічоў» і «бэцээраўцаў». Аўтару ўдалося паступіць на геалягічны факультэт ва ўнівэрсытэт у Лювэн у Бэльгіі. Там таксама дзейнічаў у Саюзе Беларусаў Бэльгіі і фізычнай працай зарабляў на жыцьцё. Пасьля заканчэньня ўнівэрсытэта пашчасьціла Вітаўту Кіпелю зрабіць яшчэ дактарат. У ЗША ляцеў 21 сьнежня 1955 г, заручаны ўжо з Зорай Савёнак.

Пачаткі у Амэрыцы былі нялёгкія – паявіліся праблемы з працай, якая давалася толькі грамадзянам ЗША. 25 лютага 1956 г. згулялі вясельле «паводле амэрыканскага звычаю – з аркестрам, сьцягамі, надзьмутымі каляровымі шарыкамі. Беларускасьць вясельлю задавалі свяцьця і сват» (с. 232). Вітаўт Кіпель успамінае: «Мы пачыналі літаральна зь нічога, апрача дыплёмаў, якія мы атрымалі ў Лювэне, і, безумоўна, падтрымкі з боку бацькоў. Зорыны бацькі сказалі, што дапамогуць чым могуць, але не грашыма – іх не было. Мае бацькі рэсурсаў надта ня мелі, але на выпадак патрэбы пару капеек заўсёды маглі даць. Гэтак пачыналася наша амэрыканскае жыцьцё, а вясельле сталася добрым уваходам у амэрыканска-беларускае грамадзтва» (с. 232). Вітаўт Кіпель шукаючы доўга працы, «калі настрой быў зусім прыбіты і жыцьцё здавалася беспрасьветным» (с. 241), заходзіў у публічную бібліятэку на рагу 42-й вуліцы і 5-га авеню ў Нью Ёрку. Там атрымаў выпадкова таксама працу (с. 243), якой прысьвяціў усё сваё далейшае жыцьцё на эміграцыі. З 1958 г. Вітаўт Кіпель дзейнічае ва ўправе Беларускага Інстытуту Навукі і Мастацтва, заснаванага ў 1951 г. Яго галоўным дасягненьнем сталі «Запісы» – салідны навуковы часопіс і выдавецкая дзейнасьць. Пра ўсё гэта даволі падрабязна расказвае Вітаўт Кіпель, падобна, як і пра грамадзкую дзейнасьць у Беларуска-Амэрыканскім Задзіночаньні, у скаўтынгу, пры арганізацыі беларускіх фэстываляў, у рэспубліканскай партыі.

Да Вітаўта Кіпеля ў бібліятэку заходзілі госьці з Беларусі, якія працавалі пры ААН, або прыязджалі з дэлегацыяй з БССР: Міхаіл Мінкевіч, Якаў Качан, Пятро Глебка, Эдуард Цыганкоў, Ігар Жолудзеў, Іван Чыгрынаў, Вячаслаў Адамчык, Алесь Адамовіч, Анатоль Міхайлаў, Аркадзь Тоўсьцік, Мікалай Сікорскі, Іван Стэльмашонак, Рыгор Барадулін, Анатоль Вярцінскі, Адам Мальдзіс. Бывалі і «іншыя» госьці з Беларусі.

У апошняй частцы ўспамінаў «Вяртаньне ў Беларусь» Вітаўт Кіпель прадставіў шляхі, якімі ён трапіў у Беларусь пасьля 1990 г. Сьпярша быў «Рым-І» у Рыме з 30 красавіка па 4 травеня 1990 г. – канфэрэнцыя прысьвечаная Вялікаму Княству Літоўскаму. Пасьля ў траўні 1991 г. Зора і Вітаўт Кіпелі праз амаль 47 гадоў завіталі ў Менск на І кангрэс Міжнароднай Асацыяцыі Беларусістаў: «Першая ноч у Менску пасьля амаль паўстагодзьдзя! Неяк дзіўна сябе адчувалі – гаварылі, разважалі. Былі вельмі задаволеныя, што на жыцьцёвым шляху давялося вярнуцца ў Менск – горад, дзе мы нарадзіліся!» (с. 404). Вітаўт Кіпель успамінае ўзнёслы настрой падчас кангрэсу: «Паўсюль беларуская мова. Здавалася – уся Беларусь такая, як тут на зьезьдзе. Так што першыя дні мы былі калі не захопленыя, то вельмі задаволеныя. Беларусь сапраўды выглядала такой, якой бы нам яе хацелася бачыць – беларуская, людзі думаюць пра Беларусь, працуюць над беларускімі тэмамі» (с. 405). Пазьней Кіпелі бывалі не адзін раз у Беларусі, былі таксама на І Зьезьдзе Беларусаў Сьвету ў ліпені 1993 г., адведвалі родныя мясьціны, сустракаліся са сваімі школьнымі сябрамі. Думалі нават аб працы ў Беларусі, аднак «чаканьне, ці то набыць кватэру, ці атрымаць працу ў Беларусі (без аплаты – працаваць, каб ствараць!) было безвыніковае, адказам было маўчаньне. Людзі, ад якіх я спадзяваўся рашэньня, згоды, – адышлі ўбок, «зьніклі». Жорсткая рэальнасьць паказвае: Выкіньце з галавы думку аб перасяленьні ў Менск, аб працы там. Добра, што  хоць бы «дазваляюць» глядзець на Беларусь! А шкада – мы яшчэ шмат чаго маглі б зрабіць карыснага для Бацькаўшчыны. Розумам гэта цяжка ахапіць – чаму эмігрантам нельга працаваць для Беларусі? Але так ёсьць. І тым ня менш аддавацца роспачы няма патрэбы. Можна прадаўжаць жыць і дзеіць, як жылося і дзеілася да гэтага часу: працаваць для Беларусі па-за Беларусьсю» (с. 430). Такой сумнай нотай канчаюцца ўспаміны, якія чытаецца на адным дыханьні магчыма таму, што спісаныя яны Сяргеем Шупам з аповедаў Вітаўта Кіпеля. Іх аўтар явіцца тут жывым апавядальнікам, якога хочацца і хочацца слухаць ды шмат дзе яшчэ і распытваць, удакладняць. На дзіва займальныя яны, хаця нагавораныя бібліятэкарам, які ўсё ж такі не абмяжоўваўся ў жыцьці толькі і выключна да месца сваёй працы, хаця і яна была шмат у чым нечаканай і цікавай. Бачны ў іх тэмперамент Вітаўта Кіпеля.

Успаміны выйшлі пад рэдакцыяй Сяргея Шупы, з прадмовай Янкі Запрудніка, у выдавецтве Зьміцера Коласа ў Мінску у 2015 г.

«Цаглінка ў гісторыю беларушчыны ў Польшчы»

Успаміны Віктара Шведа «З Мора ў горад» маюць больш паэтычны загаловак, чым успаміны Вітаўта Кіпеля. Пісаў жа іх паэт! Што магло б быць дарэчы паэтычнага ў загалоўку «З Менску у ЗША» – парафразуючы? Успаміны Віктара Шведа выйшлі ў Беластоку ў 2015 г. стараньнем Праграмнай рады тыднёвіка «Ніва», які шмат чым забавязаны перад паэтам.

Здавалася б, чым могуць быць цікавыя ўспаміны амаль аднагодкаў? Віктар Швед нарадзіўся 23 сакавіка 1925 г. у вёсцы Мора на Беласточчыне. Маладзейшаму на два гады Вітаўту Кіпелю быў наканаваны зусім іншы лёс чым Віктару Шведу. Аказваецца, лёс вельмі залежыць ад прасторы, у якой чалавек нарадзіўся. А Віктар Швед нарадзіўся ў Польшчы, хаця ў поўнасьцю беларускай вёсцы Мора на Беласточчыне. Ад апісаньня яе гісторыі і пачынае свае ўспаміны паэт, заключаючы яго сваім вершам «Няма ўжо Шведаў роду ў Моры». 90-гадовы досьвед аўтара паказвае перамены ў часе і прасторы – ад нараджэньня да канца 80-ых гг., калі Віктар Швед выйшаў на пенсію і пасяліўся ў Беластоку, пачынаючы новы этап у жыцьці.

У першай частцы «У адроджанай краіне» апісвае сваё дзяцінства і навуку ў польскай школе ў Моры, а пасьля ў Орлі: «Не было на Беласточчыне навучання беларускай мове. Польскія асветныя ўлады арганізавалі вясковыя чатырохкласныя школы і так прыдумалі ў іх навучанне: дзеці вучыліся сем гадоў; у першым і другім класе па годзе, у трэцім два гады і ў чацвёртым класе тры гады» (с. 28). Тады Віктар Швед пачаў пісаць вершы на польскай мове (яны і далучаныя ва ўспамінах). Апісаныя ўмовы жыцьця ў міжваеннай Польшчы не былі лёгкімі – хацелася б пра іх больш прачытаць, але ў дзіцячай памяці захаваліся фрагменты пра тую нецікавую для беларусаў рэчаіснасьць.

Другая сусьветная вайна запісалася ў памяці Віктара Шведа спярша ўваходам немцаў (1 верасьня 1939 г.), а пасьля 17 верасьня – Чырвонай Арміі. «Трэба сказаць, што савецкія вайскоўцы карэктна ставіліся да мясцовага насельніцтва. (….) Невялікі атрад Чырвонай Арміі затрымаўся таксама і ў маёй вёсцы Мора дзеля «ўтрыманьня парадку». Мае аднасяльчане сустракалі чырвонаармейцаў без трыумфальных арак. (…) Я пайшоў вучыцца ў новаадкрытую ў Орлі беларускую дзесяцігодку» (с. 47-48). Гэтай школе прысьвяціў некалькі старонак, пералічваючы настаўнікаў і падаючы тры запамятаныя вершы, напісаныя тады на беларускай мове (с. 53-54).

Часы нямецкай акупацыі пасьля 22 чэрвеня 1941 г. у памяці Віктара Шведа захаваліся перадусім як генацыд арлянскіх яўрэяў, небяспека звязаная з прысутнасьцю савецкіх партызанаў і вывазкай на прымусовыя работы ў Нямеччыне. Як сьцьвярджае Віктар Швед, «падчас гітлераўскай акупацыі не працавала нашая вясковая школа, не было таксама навучання і ў Орлі. Познай восенню і зімою падрастаючая вясковая моладзь мела многа вольнага часу. Нашы дзяўчаты пралі на калаўротках лён і воўну на вопратку цэлай сямейцы. Збіраліся яны па чарзе па вясковых хатах і, працуючы да позняй ночы, гутарылі аб розных справах і спявалі беларускія народныя і рускія савецкія песні. На гэтыя дзявочыя вячоркі прыходзілі таксама вясковыя хлопцы, якія жартавалі, расказвалі анекдоты і выконвалі разам з дзяўчатамі вядомыя ім песні» (с.75-76). Быццам бы ідылія ў ваенны час, але далей Віктар Швед апісвае, як за спевы савецкіх песень на вясковай вуліцы біў яго ды таптаў ботамі паліцай. Характэрна, што казаў ён на польскай мове: «Odechce ci się, łajdaku, raz na zawsze śpiewania kacapskich piosenek» (с. 76). Эпізод на столькі характэрны, што запамятаўся паэту на ўсё жыцьцё. Сьведчыць ён таксама пра тое, што ў паліцыі падчас нямецкай акупацыі працавалі таксама палякі, не толькі беларусы.

Пасьляваенны перыяд Віктар Швед называе часам трывогі і надзеі. На занятай саветамі ў ліпені 1944 г. Беласточчыне пачалі аднаўляцца беларускія школы. У Гайнаўцы запрацавала беларуская гімназія, у якую паступіў аўтар успамінаў. Кіраваў ёй Васіль Бахар, абсальвент Наваградзкай беларускай гімназіі ў даваенны час. Навучаў ён беларускай мовы. Настаўнікі склад быў даволі цікавы: Павал Сламянка, Зінаіда Грыцкевіч, Галена Панько, Людміла Панько, а. Сэрафім Жалезьняковіч, Георгій Голуб, Ціхан Антасюк, Васіль Літвінчык. Шкада, што так мала пра іх напісана, шкада, што  не апісана школьнае жыцьцё і прыгоды. Праўда, гімназія праіснавала толькі адзін год, але была яна феноменам на той час на Беласточчыне. Закрылася яна разам з арыштам і дэпартацыяй у Савецкі Саюз яе дырэктара. Віктар Швед прадаўжаў навуку ў беларускай гімназіі ў Бельску Падляшскім, якой кіравалі Анатоль Тыміньскі, а пазьней – Яраслаў Кастыцэвіч. На жаль, яна таксама была закрыта ў ліпені 1946 г.

Тады Віктар Швед разам з Хведарам Галёнкам падаліся ў Варшаву – дзеля далейшай навукі і працы. Там, у разбуранай вайной Варшаве, пачаў працаваць журналістам у Польскім прэсавым агенцтве і студыяваць журналістыку ў Варшаўскім унівэрсытэце. У 1953 г. ажаніўся з варшавянкай, з якой мае сына Славаміра і дачку Анну.

Новым перыядам у жыцьці Віктара Шведа стала паўстаньне Беларускага Грамадзка-Культурнага Таварыства і заснаваньне тыднёвіка «Ніва». «Ад 1 студзеня 1957 года быў прыняты ў рэдакцыю «Нівы» і працаваў тут да канца сакавіка 1958 года. Працаваў бы ў «Ніве» магчыма аж да пенсіі, калі б на ІІ З’ездзе БГКТ у Беластоку не выбралі мяне сакратаром Галоўнага праўлення на працяг двух гадоў. Вярнуўшыся ў Варшаву, працаваў я сакратаром Праўлення аддзела і быў штатным інспектарам ГП, адказным за працу Варшаўскага аддзела БГКТ. З 1965 да 1987 года працаваў я старшым рэдактарам Выдавецтва «Кніга і веды» ў Варшаве. У 1987 годзе выйшаў я на пенсію і пераехаў у Беласток, дзе пастаянна пражываю» (с. 111-112).

У частцы прысьвечанай сям’і Віктар Швед апісаў сваіх бацькоў, брата і сясцёр, а таксама дваюраднага брата. Частка «У абарону роднага» паэт прыгадвае эпізоды з дзейнасьці ў БГКТ, сустрэчы з Максімам Танкам, Уладзімірам Караткевічам, Піліпам Кізевічам, Яўгенам Аніськам, з амэрыканскімі беларусамі. Аўтар апісвае таксама незвычайныя індывідуальнасьці, якія сустрэў на дарозе свайго жыцьця. Сярод іх знаходзім партрэты прафесара Васіля Белаказовіча, Міколы Гайдука, Пятра Ластаўкі, Кастуся Майсені, Мар’яна Пецюкевіча, Янкі Жамойціна.

Успомніў таксама Віктар Швед землякоў, якія пасьля ІІ сусьветнай вайны апынуліся ў Беларусі: Уладзіміра Казбярука, Яўгена Міклашэўскага, Серафіма Андраюка, Аляксея Карпюка. Прыпомніў ужо крыху прызабытых мастакоў: Міхася Забэйду-Суміцкага, Станіслава Казуру, Эдварда Гойліка, Земавіта Фядэцкага і Юзафа Рыбінскага.

Некаторыя нарысы Віктар Швед раней публікаваў у «Ніве». Іх сабраньне пад адной вокладкай мае сваю неацэнную вартасьць. Можна пазайздросьціць паэту і журналісту кантактаў з вядомымі людзьмі, якіх ужо зараз няма сярод жывых. Чытаючы пра іх часта хочацца ведаць больш, чым пра іх напісана, бачыць іх жывымі, у розных жыцьцёвых сітуацыях.

З успамінаў Віктара Шведа бачна, як яго жыцьцё прасякнута было беларускасьцю – спярша хатняй, сямейнай, пасьля беларускасьць вывучалася і падмацоўвалася ў школе. Таму і не дзіва, што калі паўстала БГКТ, апынуўся ў разгары яго дзейнасьці, стаў беларускім паэтам і да сёння піша на беларускай мове.

Гэта, што апісана ў кнізе, толькі сігнальна пазначана, што варта запісаць для будучыні. Можа чытаючы ўспаміны Віктара Шведа, у каго-
-небудзь паявіцца нездаволенасьць стылем – маўляў: нікога не крытыкуе, з нікога не насьміхаецца. І сам Віктар Швед явіцца як быццам у цяні сваіх герояў. Не «прыўкрашвае» сябе, як гэта часта здараецца ў аўтараў успамінаў. Па-журналісцку, у справаздачным жанры, падкідаючы сям-там верш, піша пра сваё жыцьцё. Успаміны багатыя фактамі і да іх павінен зазірнуць кожны, каго цікавіць пасьляваенны беларускі рух у Польшчы. Ёсьць яны доказам на жывучасьць беларускасьці на Беласточчыне, ды наогул у Польшчы.

***

Прачытаўшы успаміны Віктара Шведа і Вітаўта Кіпеля можна задумацца над беларускім лёсам, які ніколі ня быў простым. Абедзьве кнігі прыгожа аформленыя, багатыя на здымкі, з паказальнікам імёнаў, пры тым салідна выдадзеныя (у цьвёрдай вокладцы – з партрэтам аўтара). Тое, што іх адрознівае – гэта правапіс беларускай мовы, але і ён няхай будзе доказам рознага вопыту аўтараў і розных выдавецкіх традыцыяў.

 

Лена Глагоўская

 

Вітаўт Кіпель «Жыць і дзеіць» (Мінск 2015, сс. 441);
Віктар Шведа «З Мора ў горад» (Беласток 2015, сс. 316).