Юрка Хмялеўскі. Ад Рэдактара.

Калі аглядаю сучасныя мастацкія фільмы пра мінулае, маю ўражанне, што яны ідэалізаваныя, несапраўдныя. Усё там вельмі чысценькае, каляровае, а людзі апранутыя прыгажэй чымсьці сёння. Таксама даваенныя, скажам, дамы і кватэры ў гэтых фільмах даволі камфортныя. У такое багацце яксьці не магу паверыць. Вобраз колішняга жыцця, які бачым у сучасных фільмах – іншы чымсьці ў кніжках ці ўспамінах людзей, што жылі ў той час. Пацвярджаюць гэта хаця б успаміны публікаваныя ў нашым „Часопісе”. Чытаючы іх можам сабе ўявіць даўні свет ці то вёскі, ці горада, мужыкоў, паноў ці мяшчан – даволі скромны, а наогул бедны. Іншая рэч, што багацце калісь і цяпер гэта розныя паняцці. Прыкметай заможнасці яшчэ не так даўно было, напрыклад, мець аўтамашыну, а цяпер гэта ж зусім не люкс.

Але я тут гавару пра даўнія краявіды ці выгляд тагачасных будынкаў і памяшканняў, ненатуральна падкалярызаваных і ўпарадкаваных у кадрах сучасных фільмаў. Каб гэта заўважыць, хопіць глянуць на даўнія малюнкі ці фатаграфіі. На іх нават твары людзей іншыя як сёння. Асабліва ў сялян калісь былі яны паморшчаныя.

У рэдакцыі „Нівы” захавалася даволі багатая калекцыя арыгіналаў апублікаваных фотаздымкаў. Можа пры нагодзе сёлетняга юбілею 60-годдзя нашага тыднёвіка варта было зрабіць з іх выставу як своеасаблівую дакументацыю беларускай вёскі на Беласточчыне, якой даўні жывы і багаты свет адышоў ужо ў нябыт. Варта было б яшчэ іх выкарыстаць таксама каб зняць фільм – найлепш мастацкі – напрыклад па матывах творчасці нашых літаратараў-белавежцаў. Але гэта, мусіць, нерэальнае, гледзячы на вялікі фінансавы кошт такой кінапрадукцыі. Ну і як нам гэтага дабіцца, дзе знайсці прадзюсера? Зрабіць такі фільм гэта не тое, што дакументальнае кіно, дзе хопіць адна камера, мікрафон і крыху іншай тэхнікі. А і так нават на такую стужку, падобна, гадавога бюджэту нашага выдання было б мала.

Мастацкі фільм пра беларусаў у Польшчы тэаратычна магла б зрабіць Беларусь. Баюся, аднак, што не быў бы ён для нас аўтэнтычны. Перадусім з прычыны іншай там чымсьці нашая беларускай мовы, не цалкам аўтэнтычнай менавіта.

Польскае тэлебачанне ў гэтую вясну паказвае якраз тэлесерыял пра Яўгена Бода, даваеннага знакамітага польскага акцёра, швейцарскага, аказываецца, паходжання, закатаванага саветамі на пачатку саракавых гадоў. У параўнанні з іншымі цяперашнімі тэлесерыяламі на гэты было выдаткавана вельмі шмат грошай. Дорага каштавала найперш сцэнаграфія, бо фоны, на якіх здымаўся фільм, зрэканструяваны так, каб у найменшых дэталях напаміналі тыя з пачатку мінулага стагоддзя і гадоў міжваеннай Польшчы. Вядома, шмат у рэканструкцыі дапамагла і сучасная тэхніка, якая дазваляе стварыць быццам рэальны вобраз на аснове фатаграфіяў або паштовак з эпохі. Але і так у фільме шмат аўтэнтычных экспанатаў, стылёвай мэблі і даўняй тэхнікі. Усё гэта было пазычана – за грошы, вядома – з архіваў, музеяў і прыватных збораў. У фільме шмат чаго падкалярызавалі, паправілі і ўпрыгожылі. Таму, каб падабалася гэта гледачу, аказала на ім пазітыўнае ўражанне. Цяпер ёсць гэта нормай ва ўсім свеце. Хаця ў Беларусі або Расіі не пазбягаюць паказваць у сучасных фільмах рознага балагану, скажам, калгасных развалінаў ці брудных і занядбаных гарадскіх пад’ездаў.

У выпадку гістарычных фільмаў надта істотная дбайнасць пра кожную дэталь. Як прыклад можна ўспомніць тое, што здарылася на плане вядомага польскага фільма „Крыжакі”, знятага ў шасцідзесятыя гады пад кіраўніцтвам знакамітага рэжысёра Аляксандра Форда. На той час была гэта самая дарагая кінапрадукцыя. На стужцы, якая трапіла ў распаўсюджанне ў кінатэатры, спярша знайшліся, аднак, кадры з войнамі з пачатку пятнаццатага стагоддзя на фоне… энергетычных стаўбоў. Мантажысты фільма хуценька сцягнулі назад усе стужкі да сябе і зрабілі адпаведную карэктуру.

У першай серыі „Бода”, якая разыгрываецца ў 1916 г. у Лодзі, таксама ёсць неверагодная на першае ўражанне сцэна з… ваннай і кранам. Няўжо сто гадоў таму людзі ў сваіх кватэрах маглі ўжо мець лазенкі з праточнай вадою? Аказваецца, некаторыя ўжо іх тады мелі. А ў Кракаве першы водаправод быў праведзены яшчэ ў сярэднявеччы.

Англічане кажуць – пакажы мне свой туалет, а я скажу, на якім цывілізацыйным узроўні знаходзішся. Нядаўна дакладна пра­-
аналізаваў я навейшы рапарт Ваяводскай статыстычнай управы ў Беластоку, у якім ёсць падрабязная інфармацыя пра інфраструктуру і ўмовы жыцця ў паасобных гмінах. Аказваецца, што яшчэ амаль трэцяя частка дамоў у нашым рэгіёне (усходняй Беласточчыны) не мае лазенкі. Гэта адзін з самых нізкіх паказчыкаў у краіне. Ад іншых адстаем таксама паводле стану дарог ці каналізацыйнай сеткі. Нашы гміны і паветы, хаця ў апошнім часе зрабілі вялікі крок наперад у гэтым накірунку, на жаль, надалей цывілзацыйна запозненыя. Лямант пра гэта не сціхае ад многіх гадоў. Паляпшэння ўмоў жыцця найгаласней дамагаюцца радныя ў самаўрадах. Ужо больш за дваццаць гадоў сам чую няспынна такія пастулаты, працуючы ў Гарадку і цяпер у Міхалове. Некаторыя патрабаванні ўжо нават неактуальныя. Яшчэ ў дзевяностыя гады на паседжаннях Рады гміны ў Гарадку радныя „націскалі” войта, каб жыхарам вёсак урэшце заклалі тэлефон. Праблема вырашылася сама, калі хутка распаўсюдзіліся мабільныя тэлефоны.

Выглядае на тое, што ажыўлення нашага абезлюднелага рэгіёну ўжо не будзе. Тутэйшыя гміны, праўда, хочуць прыцягнуць да сябе інвестараў, каб тыя далі жыхарам працу і плацілілі падатак у гмінную казну. Аднак фірмы, калі ўжо намерваюцца пабудаваць новую фабрыку, прадпрыемства ці нават невялікі аддзел, над іх месцам спярша сур’ёзна задумоўваюцца. Часта выбіраюць спецыяльныя эканамічныя зоны. У нашым рэгіёне такія ёсць, аднак, толькі ў Беластоку, Лапах, Заблудаве і Нараўцы. Стварыць іх у сябе ў бліжэйшы час намерваюцца таксама іншыя гміны, напрыклад, Міхалова. Але тут трэба ўлічваць яшчэ і абмежаванні на рынку працы. Інвестар, які стварае новае прадпрыемства, адразу камплектуе і працаўнікоў. А каго знойдзе да працы ў нашых абезлюднелых гмінах? У гміне Орля на нядаўна пабудаванай фабрыцы канцэрна Ікэя працуюць пераважна не мясцовыя, але бяльшчане, а нават жыхары Беластока.

Нягледзячы на гэта прынамсі нашы гарады і гмінныя мястэчкі травой, аднак, не зарастуць. Наступныя грошы з Еўрасаюза, якія ўжо неўзабаве ўрэшце з`явяцца, безумоўна спрычыняцца да павышэння цывілізацыйнага ўзроўню жыцця. І добра, бо калі маюць нас паказываць у фільмах, няхай паказваюць не нейкі запаведнік, але нармальны сучасны свет. І без ненатуральнага прыхарошвання.