Юрка Хмялеўскі. Ад Рэдактара.

Пачатак года гэта звычайна час падвядзення мінулых дванаццаці месяцаў і меркаванняў на будучыню. У жыцці нашай беларускай грамадскасці ў Польшчы мінулы год завельмі, думаю, не адрозніваўся ад папярэдніх. Але кожны, вядома, мяркуе па сабе. І калі глядзець на агульны ўзровень жыцця, то як і ва ўсёй Польшчы, мінулы год не быў такі кепскі. Нягледзячы на палітычны закалот у краіне ў яе эканоміцы ўтрымаўся ўсё-такі рост і панізілася беспрацоўе. Грамадзяне нават крыху прыбагацелі, асабліва тые, якіх ахапіла праграма „500 +”.

У грамадска-культурнай галіне, асабліва калі гаварыць пра нашу нацыянальную тоеснасць, то мінулы год не прынёс тут істотных зменаў. На штодзень жывем адначасова ў дзвюх культурах – нашай тутэйшай беларускай і, зразумела, у агульнапольскай. Аднак тая другая, на жаль, ахоплівае нас штораз мацней. Тут шмат прычын і найчасцей незалежных ад нас саміх, таму цяперашні час ёсць вялікім выклікам для кожнага з нас паасобку. Каб нягледзячы на ўсё заставацца проста сабою.

У мінулым годзе ўпершыню не мелі мы ўжо ні аднаго свайго прадстаўніка ў парламенце, нават прышыванага. Палітычныя партыі амаль перасталі нас наогул заўважаць. Польскі ўрад на бягучы год абмежаваў і так невялікія фінансавыя сродкі для нашай меншасці і няма цяпер нават каму дамагацца, каб гэтае некарыснае рашэнне было адмененае.

Непакоіць яшчэ рост нацыяналістычных і проста фашысцкіх настрояў у краіне. Мінулагоднія маршы польскіх нацыяналістаў у Гайнаўцы ці Беластоку нас напалохалі. Таксама забалела непрадуманае выказванне дэпутаткі Сойму ад кіруючай партыі ў адрас праваслаўных.

Можна заўважыць, што ў Польшчы пад новай уладай Права і Справядлівасці адбываецца рэвізія – перавартасцяванне гісторыі, што не заўсёды супадае з дасведчаннем і поглядамі нас беларусаў. Цяперашняя ўлада вырашыла канчаткова расправіцца з камунай, хаця вырасла ўжо новае пакаленне, якое таго часу нават не памятае. Пасляваенных змагароў, якія з карабінам у руцэ ваявалі супраць Народнай Польшчы, гларыфікуецца цяпер як „Выклятых жаўнераў” – вялікіх польскіх герояў. Іх імем пераназываюць „камуністычныя” вуліцы. Сярод іх ёсць на жаль і такія, праз якіх нявінна пацярпелі мірныя жыхары беларускіх вёсак на Беласточчыне, тады надта шматлюдных. Тысячы сем’яў падаліся ў Савецкі Саюз, часта ад страху ўцякаючы ад „бандаў”.

Даволі шумна адзначалася 35-ая гадавіна ўвядзення ў Польшчы ваеннага становішча 13 снежня 1981 г. Ізноў тыя драматычныя падзеі для польскіх беларусаў не былі ажно такой крывавай катастрофай, як сёння тое некаторыя малююць. Тыя неспакойныя і няпэўныя часы пачатку васьмідзесятых гадоў мінулага стагоддзя добра ўжо памятаю. Я тады ўваходзіў у дарослае жыццё, быў вучнем электрычнага тэхнікума ў Беластоку. Памятаю салідарніцкую шумечу, якая несла з сабою надзею на лепшае – большую свабоду ў кантраляваным дзяржаваю жыцці грамадзян, павышэнне рэальных заробкаў, спыненне інфляцыі ды запаўненне прадуктамі і таварамі пустых паліц у крамах. Яшчэ сёння стаяць у маіх вачах доўгія чэргі перад мяснымі магазінамі, таксама карткі-талончыкі на кілбасу, сыр, масла, цукар, гарэлку, папяросы, бензін…. Рэглементаваная сістэма продажу зацягнулася на шмат гадоў. Але памятаю таксама аўтэнтычны страх сярод маіх вяскоўцаў і знаёмых у горадзе, якія сапраўды пабойваліся вайны. Не прыпамінаю толькі, каб хтосьці з праваслаўных намякнуў на крыжы, якімі быццам былі памечаны некаталіцкія кватэры ў блёках на беластоцкіх кварталах. Ведаю аднак, што такое напалохванне было. Нядаўна ў адным са сваіх нарысаў у „Часопісе” Тамара Болдак-Яноўская ўспамінала, што такі крыжык паявіўся тады і на дзвярах яе кватэры. Невядома, аднак, ці было гэта роблена рукамі радыкалаў з радоў Салідарнасці, ці была гэта правакацыя тагачасных камуністычных спецлужбаў.

Увядзенне ў краіне ваеннага становішча мы як беларусы ўспрынялі з палёгкай. Для польскай дзяржавы, безумоўна, было гэта вялікай драмай. І хаця ў выніку ваеннага становішча смяротных ахвяр як на такую магутную аперацыю было адносна не так шмат, то заўсёды застаецца пытанне, ці наогул магчыма было іх пазбегчы. Вялікай стратай для польскай дзяржавы было тое, што ў выніку ваеннага становішча назаўсёды выехалі з краіны сотні тысяч грамадзян.

Але недапушчальнай памылкай ёсць ацэнка гістарычных падзей сучаснымі меркамі, не ўлічваючы тагачасных абставінаў. Трэба ж памятаць, што трыццаць пяць гадоў таму моцны быў яшчэ Савецкі Саюз, які пад сваім кантролем трымаў Польшчу і палову Еўропы. Тады нікому яшчэ нават не снілася, што ён разваліцца, што Беларусь, скажам, стане асобнай краінай. Камуністычная сістэма ў Польшчы і адразу пасля ў іншых краінах ляснула сама ў сабе, бо проста не прыставала да жыцця. Напэўна спрычыніліся да гэтага і палітычныя дзеянні дэмакратычнага Захаду, асабліва ЗША. А найбольшае значэнне мелі тут эканамічныя санкцыі.

Мінулы год прынёс змены ў польскай палітыцы ў дачыненні да Беларусі. Варшава доўгія гады рабіла стаўку на палітычныя змены ў суседняй дзяржаве, разлічваючы перадусім на адапхненне ад улады прэзідэнта Аляксандра Лукашэнкі як „апошняга дыктатара Еўропы”. Цяперашні польскі ўрад дайшоў да высновы, што нельга даўжэй чакаць і ажыццявіў кантакты на дзяржаўным і рэгіянальным узроўнях. Тым больш, што безвыніковай аказалася таксама ізаляванне Беларусі Еўрапейскім Саюзам і ЗША. Палітычныя санкцыі ў дачыненні да Лукашэнкі і іншых высокіх беларускіх чыноўнікаў на нішто не паўплывалі. У адрозненні ад ціску на Польшчу пасля ваеннага становішча ў Беларусі амаль не было эканамічных санкцыяў. Аказваецца, цяпер немагчыма, каб сусветныя карпарацыі трацілі эканамічныя рынкі, замыкаючы доступ да развінутых тэхналогій і сваіх тавараў краін з-за нейкіх палітычных прычын.

Час, вядома, не стаіць у месцы, хаця не ўсе змены адразу заўважаем. Ян Максімюк – наш аўтар, які ад дваццаці гадоў жыве ў Празе – у сваім фельетоне ў гэтым нумары звярнуў увагу на неабходнасць прыстасавання да сучаснага стылю жыцця таксама і нашага выдання. Заклікае нас, выдаўцоў і рэдактараў, перайсці ў інтэрнэт і то нават цалкам. Таму, што асабліва моладзь газет і часопісаў у папяровым варыянце амаль ужо не чытае, а калі ўжо, то толькі на электронных экранах. Гэта я як рэдактар таксама заўважваю. Ужо некалькі гадоў таму сваім калегам запрапанаваў перамясціць сілы менавіта ў інтэрнэт, і то не толькі, каб выпускаць як цяпер звычайную вэб-старонку, што ёсць цяпер проста нормай. Я меў на ўвазе партал для нашай беларускай меншасці. На жаль, гэтага не адобрыла нам міністэрства, даючы датацыю перадусім на папяровы варыянт. Тым не менш да такой думкі трэба будзе нам вярнуцца.