Minął miesiąc (11/2016)

W regionie. W dniach 27 września – 4 października odbyła się trzecia edycja Festiwalu Teatralnego ODE. Spektakle festiwalowe, przygotowane przez zespoły z Polski i Białorusi, wystawiane były w Białymstoku, Bielsku Podlaskim i Hajnówce. ODE, czyli „tutaj”, to festiwal czerpiący inspirację z lokalnego kolorytu – „ducha prawosławia i białoruskości, różnorodności wciąż żywych dialektów oraz pogranicza kultur polskiej i białoruskiej” – napisali organizatorzy, czyli Fundacja Teatr Czrevo. Oprócz przedstawień miały też miejsce działania okołoteatralne: w Bielsku Podlaskim odbyły się performatywne czytania baśni „po-svojomu” oraz warsztaty teatralne dla młodzieży.

29 i 30 września w Teatrze Dramatycznym w Białymstoku w ramach Festiwalu ODE wystawiono spektakl „Popieł i Pamiać 1946”. Przedstawienie opowiada o tragicznych wydarzeniach związanych z pacyfikacją prawosławnych wsi w powiecie bielskim w okresie od 29 stycznia do 2 lutego 1946 r., kiedy to oddział PAS NZW dowodzony przez kpt. Romualda Rajsa „Burego” zamordował bestialsko 79 osób, w tym kobiety i dzieci. Aktorzy Joanna Troc i Tomasz Taranta przytoczyli fragmenty dokumentów ze śledztwa prowadzonego przez Instytut Pamięci Narodowej o sygnaturze S 28/02/Z oraz wspomnienia świadków tamtych wydarzeń. Po pierwszym ze spektakli odbył się panel dyskusyjny prowadzony przez Mikołaja Wawrzeniuka, z udziałem Anny Moroz (autorki książki „Między pamięcią a historią”), Sławomira Iwaniuka (historyka, naszego redakcyjnego kolegi) oraz Piotra Łapińskiego, reprezentującego IPN.

Policja w Hajnówce i Bielsku Podlaskim umorzyła postępowania w sprawie zawieszenia przez Obóz Narodowo Radykalny prowokacyjnych transparentów, gloryfikujących Romualda Rajsa „Burego”, na ulicach tych miast. Hasła w rodzaju „Bury nasz Bohater” pojawiły się 30 grudnia ub.r. w rocznicę jego śmierci. Przypomnijmy, iż w 1946 r. to żołnierze „Burego” zamordowali kilkudziesięciu prawosławnych Białorusinów właśnie we wsiach okolic Bielska i Hajnówki. Środowiska prawosławne i białoruskie uznały, że działanie ONR jest prowokowaniem konfliktów na tle narodowościowym i religijnym. Policja tłumaczy umorzenie śledztwa niewykryciem konkretnych sprawców.

5 października w białostockim klubie Zmiana Klimatu odbyło się spotkanie autorskie z Anetą Prymaka-Oniszk, autorką wydanej właśnie przez wydawnictwo Czarne książki pt. „Bieżeństwo 1915. Zapomniani uchodźcy”. Sala lokalu wypełniona była po brzegi, a po prezentacji i rozmowie z autorką, prowadzoną przez Mikołaja Wawrzeniuka, odbyła się ciekawa dyskusja z publicznością. Spotkanie to było jednym z wydarzeń w ramach 7. Festiwalu Literackiego „Zebrane”, który w dniach 5-8 października odbywał się w Białymstoku. W jego ramach można było m.in. spotkać się z wieloma znanymi autorami, w tym Piotrem Nesterowiczem, Dariuszem Rosiakiem, Magdaleną Grzebałkowską. Organizatorem imprezy jest stowarzyszenie Fabryka Bestsellerów. Finansowo wsparli ją Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego oraz Urząd Miasta Białystok. Recenzja książki na str. 45

7 października w Białymstoku odbyło się spotkanie władz samorządowych województwa podlaskiego z przedstawicielami obwodu grodzieńskiego, reprezentującymi organizacje turystyczne i lokalne władze. Rozmawiano o wspólnych projektach turystycznych, sportowych i z zakresu gospodarki komunalnej, realizowanych w ramach unijnego programu „Polska-Białoruś-Ukraina 2014-2020”. W spotkaniu uczestniczyli także reprezentanci Euroregionów Niemen i Puszcza Białowieska. Ważną kwestią były też rozmowy o wprowadzeniu turystycznego ruchu bezwizowego w atrakcyjnych turystycznie miejscach, w tym w strefie obejmującej Kanał Augustowski.

Прэміі ад маршалка

Пяць асобаў (што на здымку) атрымала сёлета штогадовыя ўзнагароды маршалка Падляшскага ваяводства ў галіне мастацкай творчасці, папулярызацыі і аховы культуры. 19 кастрычніка прэміі былі ўрачыста ўручаны як штогод у Сельскагаспадарчым музеі ў Цеханоўцы. Атрымалі іх: вядомы польскі кампазітар Ежы Максымюк (вучань Яна Тарасевіча, заслужанага для беларускай культуры), этнограф музея ў Цеханоўцы Антон Масевіч, які родам з Гарадзеншчыны, народны спявак Збігнеў Насядка з Беластока (сябра „Часопіса”, удзельнік таксама фестываляў беларускай песні), літоўская аніматарка культуры і дырэктарка дому культуры ў Пуньску Аста Печуліс і кіраўнік народнага ансамбля Ломжа Казімеж Пулчынскі.

9 października zakończył kursowanie, po trzech miesiącach, weekendowy pociąg Białystok-Waliły. Pasażerskie połączenie kolejowe na tej trasie przywrócono po szesnastoletniej przerwie. W ciągu 28 dni trasą tą przejechało ponad 2200 osób. Zdaniem Przewozów Regionalnych to satysfakcjonujący wynik. Od 2 lipca pociąg jechał w każdą sobotę i niedzielę z Białegostoku, przez Białystok Fabryczny, Kuriany, Zajezierce, Żednię, Sokole aż do stacji Waliły. Przejazdy zostały sfinansowane z budżetu marszałka województwa, a także gmin Michałowo i Gródek (w sumie wyłożono na nie 65 tys. zł). Na razie nie wiadomo, czy w następnym roku połączenie powróci – w opinii korzystających zeń pasażerów było ono bardzo potrzebne.

12 października rozpoczęły się prace przy budowie cerkwi w Augustowie. Na placu przy ul. Mazurskiej symbolicznie wbito w ziemię pierwszą łopatę, po czym wjechały ciężkie maszyny budowlane. Krzyż i plac pod budowę świątyni wyświęcono wcześniej – 14 września – w dniu święta Augustowskiej Ikony Matki Bożej.

20 października w Połowcach, z udziałem wojewody podlaskiego Bohdana Paszkowskiego oraz dyrektora biura Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy Guido Beltraniego, podsumowano realizację projektu rozbudowy polsko-białoruskiego przejścia. Szwajcarzy wsparli inwestycję kwotą 66,5 mln zł. Modernizacja przejścia granicznego w Połowcach kosztowała w sumie 178 mln zł. Oprócz pieniędzy szwajcarskich, 92,7 mln zł pochodziło z budżetu państwa, a pozostała kwota z Programu Współpracy Transgranicznej Polska-Białoruś-Ukraina 2007-2013 i Funduszu Granic Zewnętrznych.

23 кастрычніка ў вясковай святліцы ў Чыжах адбыліся XXIII Асеннія сустрэчы з беларускім фальклорам. Выступілі між іншым калектывы Рэчанька з Козьлікаў, Хутар з Гарадка, Трыо з Макаўкі, бельскія Васілёчкі і Юры Ганевіч з Заблоці ў Беларусі.

Пявучыя сем’і

«Пявучыя сем’» – найнавейшая ініцыятыва Беларускага грамадска-культурнага таварыства. Ужо трэці раз запар у сядзібу Галоўнага праўлення па вуліцы Варшаўскай 11 у Беластоку збіраюцца аматары беларускай песні – слухачы і выканаўцы. Сёлета, 23 кастрычніка выступіла чатырнаццаць «выканаўчых адзінак» у розным узросце і групах. У катэгорыі «прадстаўнікоў аднаго пакалення» сярод дуэтаў, трыо і квартэтаў першае месца занялі сёстры Астапчук з Грабаўкі, другое – дуэт Анна Пятроўская і Юстына Садоўская, трэцяе – дуэт Каліса і Дар’я Пятроўскія з Беластока. Сярод «прадстаўнікоў двух пакаленняў» дуэтаў, трыо і квартэтаў вылучана была сям’я Харужых з Грабаўкі, трэцяе месца занялі Галена Каменская і Якуб Федарук з Козлікаў ды Анна, Каліса і Дар’я Пятроўскія і Юстына Садоўская з Беластока, другое – сямейнае трыо «Мама і сыночкі» з Міхалова ды сям’я Скепкаў са Звадзецкага ў Гайнаўскай гміне; першае месца – квартэт Васькоўскіх з Беластока ды дуэт Люба Гаўрылюк і Ала Каменская з Козлікаў. Гран-пры атрымала трыо з Бельска-Падляшскага – Лідзія, Марта і Магдаліна Маліноўскія. Сярод вакальных і вакальна-інструментальных калектываў на першым месцы апынуліся сямейны калектыў «Гаварыла маці спяваці» з Беластока ды сямейны калектыў «Гармонь» з Ласінкі (на здымку). У фінансаванні мерапрыемства дапамаглі БГКТ Міністэрства ўнутраных спраў і адміністрацыі Польшчы і Маршалкоўская ўправа Падляшскага ваяводства. (мік)

26 października w Muzeum i Ośrodku Kultury Białoruskiej w Hajnówce odbyła się promocja książki „Nadzieja aż po horyzont” (wydanie drugie, poprawione). Spotkanie zostało zorganizowane w ramach cyklu „Cyrylicą pisane”.

 

W kraju. 10 października z wizytą w Warszawie przebywał szef dyplomacji Białorusi Uładzimir Makiej. Spotkał się m.in. z polskim ministrem spraw zagranicznych Witoldem Waszczykowskim. Wizyta przypadła w 25. rocznicę podpisania deklaracji o dobrym sąsiedztwie, wzajemnym zrozumieniu i współpracy między Polską i Białorusią. Obaj ministrowie zadeklarowali wolę kontynuacji polityki zbliżenia i otwartości między obydwoma państwami.

14 października w Centrum Sztuki Galerii EL w Elblągu otwarto wystawę pn. „Konfrontacje: Leon Tarasewicz – Galeria EL”. Składa się na nią instalacja, przedstawiająca ogromną łódź (26 na 8 metrów) przechyloną na bok i jakby wtopioną w podłogę galerii – 800-letniego kościoła. Projekt stanowi tzw. site specific – instalację zaprojektowaną wyłącznie dla tego miejsca.

Przyjazne gesty prezydenta

Prezydent Andrzej Duda pod koniec października przybył do Hajnówki, formalnie na zaproszenie wystosowane przez burmistrza miasta Jerzego Siraka. Po przejęciu władzy w kraju przez PiS ta wizyta wpisuje się w strategię działań w celu przeciągnięcia na swoją stronę tych wyborców, którzy tego ugrupowania dotychczas nie popierali. Wydałoby się, iż wobec naszej mniejszości jest to mało realne. Zarówno do PiS jak i całej polskiej prawicy my polscy Białorusini, w zdecydowanej większości prawosławni, dystansujemy się ze względu na silne jej związki z Kościołem katolickim i odwoływanie się nade wszystko do polskich tradycji i wartości narodowych. To oczywiście się zmienia, gdyż zarówno na wystawionego przez PiS kandydata w wyborach prezydenckich jak i niedługo potem na kandydatów tego ugrupowania w wyborach parlamentarnych głosowali też, choć na razie było ich niewielu, wyborcy z naszej mniejszości. Ta reorientacja wynika jednak głównie z tego, iż ugrupowania, które dotychczas popieraliśmy, nie spełniły naszych oczekiwań nawet wtedy, gdy były u władzy. Teraz są daleko w cieniu. SLD niemalże znikł już ze sceny politycznej, zaś PO wciąż nie może podnieść się z wyborczej porażki.
Nic dziwnego zatem, iż PiS próbuje wypełnić polityczną lukę w znajdującym się teraz na rozdrożu prawosławno-białoruskim elektoracie. Da się zauważyć, iż największą rolę teraz odgrywa tu prezydent Andrzej Duda. Trzeba podkreślić, iż ma bardzo dobrych doradców, którzy orientują się w specyfice, problemach i potrzebach naszego środowiska. Widać to było w przygotowanym programie wizyty prezydenta w Hajnówce, zwłaszcza w wygłoszonym przez niego ponadpółgodzinnym przemówieniu do mieszkańców.

Symboliczne już było to, że Andrzej Duda swą wizytę rozpoczął od soboru Świętej Trójcy. gdzie krótko modlił się na kolanach i zapalił świeczkę. Do świątyni wszedł w towarzystwie burmistrza i pod rękę z wójt gminy Hajnówka Lucyną Smoktunowicz. Następnie udał się do kościoła. – Jesteście różnych wyznań, ale mieszkacie obok siebie, jesteście braćmi i tworzycie wspólnotę – podkreślił w przemówieniu do mieszkańców, zgromadzonych w miejskim amfiteatrze.

Ukłonem w stronę naszej mniejszości było też nawiązanie w przemówieniu do funkcjonowania szkół, w których nauczany jest język białoruski i działającego w mieście muzeum i ośrodka kultury białoruskiej.
Zgromadzeni w amfiteatrze mieszkańcy – obu wyznań – oklaskami przyjęli wypowiedź Andrzeja Dudy w sprawie ochrony Puszczy Białowieskiej. – To państwo powinniście mieć w tych sprawach najwięcej do powiedzenia (…) powinniście być w tej sprawie wysłuchiwani zarówno przez ekspertów, jak i polityków – powiedział.

Wizyta Andrzeja Dudy w Hajnówce rozbudziła wśród mieszkańców miasta i całego przypuszczańskiego regionu nadzieje na pomoc państwa w przezwyciężeniu zastoju gospodarczego i zapóźnienia cywilizacyjnego tych terenów względem reszty kraju.

Ukłony, gesty przyjaźni i miłe słowa w przeszłości do mieszkańców Hajnówki przy każdej okazji kierowali politycy każdej partii rządzącej. Nie szły za tym jednak odpowiednie czyny. Oby tylko znów tak nie było. (jch)

Posłowie sejmowego klubu Kukiz’ 15 Andrzej Kobylarz, Wojciech Bakun, Maciej Masłowski i Paweł Szramka wystosowali do minister edukacji narodowej pytania „w sprawie placówek oświatowych na terenie RP, realizujących program nauczania dla mniejszości narodowych, w szczególności tych, w których realizowany jest program dodatkowy nauki języka mniejszości narodowej w Polsce”. Posłowie obawiają się o historyczną edukację w szkołach z językami mniejszości narodowych. Jak stwierdzili: „Nauka historii musi być w nich spójna z innymi placówkami w Polsce. Musimy zwracać uwagę tym szkołom, że jesteśmy w Polsce”. Poselskie pytania trafiły do internetu i wywołały burzliwą dyskusję w środowiskach mniejszości narodowych..

«Бардаўская восень 2016»

З 27 па 30 кастрычніка на Беласточчыне прайшоў ХХІІІ Фестываль Беларускай ды Аўтарскай песьні «Бардаўская восень 2016». Акустычныя канцэрты бардаў і калектываў з Беларусі адбыліся ў гайнаўскім музеі, у галерэі імя Тамары Саланевіч у Нараўцы, у арлянскай сінагозе ды гміннай бібліятэцы ў Нарве. Асноўныя падзеі фестывалю традыцыйна сарганізаваны былі ў Бельскім доме культуры. Падчас двух вечароў выступілі музычныя зоркі і праведзена была конкурсная частка фестывалю, у якой прынялі ўдзел 9 выканаўцаў з Беларусі і 2 выканаўцаў з Беласточчыны («Рercepcyja» з бельскага белліцэя ды «Szymczuk Band» з Гайнаўкі).

Лаўрэатамі сталі: гурт «Сон-трава» з Мінска (гран-пры цэнтра «Шчыты»), Міхал Рубін з Віцебска (узнагарода Беларускага Радыё Рацыя), ды гурт «Рercepcyja» (узнагарода «Бельскай Кааліцыі» і таксама публікі).

Завяршэннем фестывалю традыцыйна ўжо быў канцэрт у Падляшскай оперы і філармоніі ў Беластоку, дзе выступілі лаўрэат гран-пры і музычныя зоркі – «W-Z Orkiestra & Зміцер Вайцюшкевіч» і «ILO&Friends».

W dniach 20-23 października po raz ósmy odbył się Festiwal Niezależnej Kultury Białoruskiej we Wrocławiu. W programie imprezy znalazły się: spotkania, debata ekonomiczna, spektakl, wystawa oraz pokaz filmów dokumentalnych. Organizatorem festiwalu jest Fundacja Za Wolność Waszą i Naszą.

Przedsiębiorstwo Eksploatacji Rurociągów Naftowych zakończyło budowę trzeciej nitki odcinka wschodniego rurociągu „Przyjaźń”, biegnącego na trasie o długości ok. 250 km z Adamowa przy granicy z Białorusią do Płocka. Odcinek przeznaczony jest do transportu ropy naftowej z Rosji (przez Białoruś). Nową nitkę wybudowano m.in. ze względu na konieczność przeprowadzenia remontu starych rurociągów, które działają już niemal 50 lat. Wraz z nową magistralą gotowa będzie, licząca ok. 160 km, trasa nowoczesnej linii światłowodowej z Warszawy do Siemiatycz.

W Republice Białoruś. Prawie dwa tygodnie spędziła na placu budowy w Ostrowcu Misja Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej (IAEA). Szesnastu ekspertów z różnych krajów, którzy w niej uczestniczyli, doszło do wniosku, że budowa przebiega prawidłowo, a „Białoruś może podzielić się ze światem swoim pozytywnym doświadczeniem” w tej dziedzinie. Misja IAEA przyjechała na zaproszenie białoruskich władz, aby ocenić ich podejście do zagadnień energetyki jądrowej i zgodność z normami agencji. Eksperci złożyli też budowniczym propozycje i rekomendacje w kwestiach, „które wymagają jeszcze polepszenia”.

5 października przedstawicielstwo UE w Mińsku w wydanym oświadczeniu zaapelowało do władz Białorusi o wprowadzenie moratorium na karę śmierci. Opublikowano je w związku z utrzymaniem w mocy przez Sąd Najwyższy wydanego ostatnio wyroku skazującego (chodzi o sprawę Siarhieja Wostrykawa, 34-letniego mieszkańca Homla skazano na karę śmierci za brutalne zabójstwo dwóch kobiet, a także gwałt i rabunek). Białoruś jest jedynym krajem w Europie, gdzie skazuje się na najwyższy wymiar kary i wykonuje się go. Od 1991 r. skazano na śmierć ponad 400 osób.

7 października w Domu Przyjaźni w Mińsku odbyła się prezentacja książki „Zachodniobiałoruska Atlantyda 1921-1941 r. Pomiędzy Warszawą a Moskwą” białoruskiego historyka Ihara Mielnikaua. Autor opisuje w niej historię ziem białoruskich wchodzących w skład II Rzeczypospolitej, jak i Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Opowiada o walce wywiadów, toczącej się na tych terytoriach, rozwoju przemytu przez granicę polsko-sowiecką, sytuacji Cerkwi, życiu intelektualnym i gospodarczym. Przypomina przygotowania do wybuchu II wojny światowej po obu stronach granicy. Osobna część publikacji poświęcona została Białorusinom, którzy podczas II wojny światowej trafili do Armii Andersa. Książka została wydana przy wsparciu Instytutu Polskiego i ambasady RP w Mińsku.

8 października w położonej w centrum Mińska galerii handlowej „Europa” 18-letni mężczyzna, mieszkaniec stolicy, zaatakował znajdujące się w niej osoby. Przy pomocy piły mechanicznej, a następnie siekiery terroryzował robiących zakupy minczan. W wyniku obrażeń zadanych przez zamachowca zginęła młoda kobieta. Napastnik został zatrzymany i postawione mu zarzuty. Motywy zbrodni nie są na razie znane.

10 października prezydent Aleksander Łukaszenka ogłosił, że Mińsk i Moskwa rozwiązały spory w branżach naftowej i gazowej. Białoruś nie podniesie opłat za tranzyt rosyjskiej ropy naftowej (zapowiadano o 50 proc.), a Rosja przestanie ograniczać dostawy ropy białoruskim rafineriom (od lipca tego roku były zmniejszone o 40 proc.). Porozumiano się również co do cen gazu dostarczanego przez Gazprom.

Od 10 do 16 października przeprowadzono akcję „Tydzień bez aborcji”. Białoruskie kliniki nie wykonywały w tym czasie zabiegów przerywania ciąży. Wyjątek stanowiły przypadki zagrożenia życia matki, bądź genetyczna wada zarodka. „Chodzi o promowanie pozytywnego stosunku młodzieży do ciąży, świadomość, czym jest macierzyństwo i ojcostwo. To tydzień ciszy, który pozwala kobiecie dobrze się zastanowić przed podjęciem ostatecznej decyzji” – napisało ministerstwo w specjalnym oświadczeniu rozesłanym do szpitali. W Białorusi do 12. tygodnia aborcja jest przeprowadzana na życzenie kobiety, od 12. do 22. tygodnia – w wypadku zaleceń lekarskich czy uwarunkowań socjalnych (np. któreś z rodziców jest w więzieniu bądź jest osobą niepełnosprawną). Według oficjalnych statystyk w 2015 r. w kraju przeprowadzono 29 tys. 217 aborcji. W tym samym czasie urodziło się 119,5 tys. dzieci (zmarło 120,1 tys. osób). Akcję, zorganizowaną przez ministerstwo ochrony zdrowia, wsparły Cerkiew prawosławna i Kościół katolicki.

11 października Białoruś odwiedził książę Kentu Michał. Była to pierwsza w historii wizyta członka brytyjskiej rodziny królewskiej w tym kraju. Spotkał się z nim osobiście prezydent Łukaszenka, który za pośrednictwem dostojnego gościa zapraszał do Białorusi brytyjskich polityków i biznesmenów. Książę Michał jest bratem stryjecznym królowej Elżbiety II.

12 października w Mińsku wręczono nagrodę im. Jerzego Giedroycia. Zwycięzcą tegorocznej edycji konkursu został Maks Szczur, autor książki „Zawiarszyć Gesztalt”. Jest to dziennik podróży – w przestrzeni i w czasie – „człowieka z aparatem fotograficznym”. Trasa wiedzie z Czech do Holandii. Po drodze bohater i narrator spotyka ludzi z różnych krajów Europy i świata i dyskutuje z nimi o estetyce, erotyce i geopolityce. Nagroda im. J. Giedroycia jest przyznawana od 2011 roku – za najlepszą książkę, wydaną po białorusku w gatunkach „proza literacka” i „eseistyka”. Jej pomysłodawcami są Ambasada RP, Instytut Polski, Związek Pisarzy Białoruskich i Białoruskie Pen-Centrum. Nagrodzony otrzymuje czek w wysokości 5 tys. euro.

14 października w Mińsku za zamkniętymi drzwiami rozpoczął się proces 25-letniego Eduarda Palczisa. Jest on oskarżony o rozpalanie waśni na tle narodowościowym i rozpowszechnienie pornografii. Eduard Palczis jest znany jako John Silver – twórca popularnego blogu 1863x.com. Powstał on we wrześniu 2014 r., na tle wydarzeń na Ukrainie, odwoływał się też do powstania styczniowego. Palczis ostro krytykował działania Rosji, nazywając jej politykę „neoimperialną”. Pisał też o narastającym rosyjskim zagrożeniu dla niepodległości Białorusi. Już raz w 2015 r. został skazany przez białoruski sąd, udało mu się jednak z aresztu domowego uciec na Ukrainę. W styczniu 2016 r. bloger został zatrzymany na granicy ukraińsko-rosyjskiej, aresztowany i następnie przekazany Białorusi. Wspólne oświadczenie w sprawie Palczisa wydali przedstawiciele sześciu najbardziej wpływowych białoruskich organizacji broniących praw człowieka. Blogerowi grozi do pięciu lat pozbawienia wolności.

Zaczął się nowy rozdział w historii relacji polsko-białoruskich

Tak określił oficjalne rozmowy na szczeblu rządowym, do jakich doszło w tym roku – po wieloletniej przerwie – wicepremier polskiego rządu Mateusz Morawiecki 24 października po spotkaniu w Mińsku z prezydentem Białorusi Aleksandrem Łukaszenką.

Ocieplenie się oficjalnych stosunków międzypaństwowych rozpoczęło się od marcowej wizyty szefa polskiego MSZ Witolda Waszczykowskiego w Mińsku (oraz w Wołkowysku, rodzinnym mieście matki). Niedługo potem do Warszawy przybyła wiceminister spraw zagranicznych Białorusi Alena Kupczyna, a na początku października sam minister Uładzimir Makiej. Zwieńczeniem działań dyplomatów, jak zwykle to bywa, miała być wizyta na najwyższym szczeblu. Do spotkania Andrzeja Dudy z Aleksandrem Łukaszenką jeszcze jednak nie doszło. Prawdopodobnie polski prezydent nie był gotowy, by jako pierwszy spośród szefów państw Unii Europejskiej spotkać się z przywódcą, do niedawna nazywanym ostatnim dyktatorem Europy.

Pod koniec października do Mińska udał się zatem z roboczą wizytą wicepremier Mateusz Morawiecki, biorąc też udział w polsko-białoruskim forum gospodarczym, w którym uczestniczyło ponad stu przedstawicieli polskiego biznesu. Gra idzie bowiem tak z jednej jak i z drugiej strony przede wszystkim o inwestycje zagraniczne, wymianę handlową i poszerzenie rynków zbytu towarów i usług. Wicepremier Morawiecki w wywiadzie udzielonym podczas wizyty w Mińsku czołowemu białoruskiemu dziennikowi „SB. Biełaruś Siegodnia” podkreślił, że Polska zajmuje trzecie miejsce wśród krajów, z których trafia najwięcej eksportu na Białoruś i dziewiąte pod względem inwestycji zagranicznych w tym kraju. Z kolei Polska dla Białorusi jest szóstym rynkiem eksportowym na świecie. I choć dla Polski Białoruś jest dopiero dwudziestym, a pod względem importu na jeszcze na dalszym miejscu, to wzajemne obroty szybko rosną.
Władzom białoruskim zależy obecnie na zwiększeniu eksportu do Polski np. cementu i białoruskich traktorów, których jest nadprodukcja. Łukaszenka miał proponować też Morawieckiemu zakup energii elektrycznej z nowo budowanej elektrowni atomowej w rejonie ostrowieckim. Rząd w Mińsku zabiega też, by Polska pomogła Białorusi wejść do Światowej Organizacji Handlu.

Białoruś także staje się dla Polski coraz atrakcyjniejsza pod względem korzyści ekonomicznych. Chodzi przede wszystkim o skorzystanie za jej pośrednictwem z szerokich rynków zbytu w Rosji i innych krajach Unii Euroazjatyckiej. Szansą dla polskich inwestorów jest to, że Białoruś pilnie potrzebuje zagranicznych inwestorów dla swojego przestarzałego technologicznie przemysłu.

Stawiając na zbliżenie z Białorusią polski rząd ma też inne cele. W negocjacjach dyplomatycznych cały czas podnoszony jest problem tamtejszej polskiej mniejszości – dwóch związków Polaków, z których jeden działa nielegalnie, ale jest wspierany z Polski. W tej grze Białoruś upomina się podobno również o korzyści dla Białorusinów w Polsce, czyli naszej społeczności na Białostocczyźnie.

W oficjalnych relacjach Warszawy i Mińska złagodniał natomiast temat praw człowieka i szykan wobec białoruskiej opozycji. Stało się tak na skutek zniesienia sankcji przez Unię Europejską. Łukaszenka od razu to po swojemu wykorzystał. W długim przemówieniu, a raczej pouczeniu, skierowanym do nowo wybranych parlamentarzystów, mówiąc o polityce zagranicznej wprost wyśmiał rządy europejskie. Wycofanie przez nie sankcji nazwał przyznaniem się ich do błędu. W związku z tym nieoficjalnie mówi się już o płynących z Mińska żądaniach zaprzestania finansowania „inicjatyw na rzecz rozwoju demokracji”, w tym telewizji Bielsat i innych mediów nadających z zagranicy (głównie z Polski).

Ocieplenie oficjalnych polsko-białoruskich relacji jest faktem, co napawa optymizmem. Zwłaszcza, że są już pierwsze konkretne efekty, jak częściowo bezwizowy ruch na granicy, który właśnie wszedł w życie.

Jerzy Chmielewski

17 października białoruski rząd zatwierdził postanowienie precyzujące procedurę wjazdu na terytorium Białorusi bez wizy na okres do pięciu dni. Potrzebne do tego będą paszport, dokument potwierdzający zamiar odwiedzenia Kanału Augustowskiego oraz pieniądze. Wyrabianiem wspomnianego dokumentu będą zajmować się firmy turystyczne, które zgłoszą białoruskim pogranicznikom dane osób udających się do Białorusi (należy podać im swoje imię, nazwisko, datę urodzenia i informacje o posiadanym obywatelstwie). Zaświadczenia będzie można odebrać na granicy z Polską w punktach Kuźnica Białostocka – Bruzgi oraz Rudawka-Lesnaja (sezonowe), oraz na granicy z Litwą na przejściach granicznych Svendubre-Prywałka, oraz Raigardas-Prywałka. Ponadto turysta musi udowodnić posiadanie wystarczającej ilości pieniędzy na każdy dzień pobytu – 42 rubli (ok. 82 zł). Postanowienie wchodzi w życie 26 października i będzie ważne do 31 grudnia 2017 r.

20 października grodzieński sąd skazał na karę grzywny trzech opozycyjnych polityków, którzy miesiąc wcześniej zorganizowali pięciominutową pikietę na ulicach miasta, przypominającą o zaginionych przed laty politykach. Antol Myszkiewicz, Siarhej Weramienka oraz Wital Mojs muszą zapłacić od 420 do 520 rubli (ok.800-1000 zł).

21 października w mińskim Artkinoteatrze odbył się VI Festiwal Kina Białoruskiego „Bulbamovie”. Przez ostatnich pięć edycji festiwal odbywał się równocześnie w Warszawie i Mińsku, w tym roku zaś jego główna część miała miejsce w Białorusi. Jak powiedzieli organizatorzy festiwalu, zmiana lokalizacji wymuszona została brakiem dotacji polskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych i innych instytucji. Od tego roku z nazwy festiwalu zniknął przymiotnik „Warszawski” i zmieniła się ona na Festiwal Kina Białoruskiego.

2,5 mln euro wydzieliła Białorusi Unia Europejska na wzmocnienie granicy z Ukrainą. 20 października uroczyście przekazano zakupiony sprzęt. Białoruskim pogranicznikom przekazano 9 pojazdów terenowych Volkswagen Amarok, po 11 motocykli i quadów białoruskiej produkcji, „bagnochód”, dwie motorowe łodzie patrolowe, 6 szybkich pontonów i inny sprzęt. Dokładnie takie samo wsparcie będzie udzielone przez UE Ukrainie. Oprócz tego z obu stron granicy zostaną zorganizowane centra operacyjne, z których białoruscy i ukraińscy pogranicznicy będą mogli zdalnie śledzić sytuację na granicy.

W Mińsku wybudowano jedną z największych muzułmańskich świątyń w tej części Europy – może jednorazowo pomieścić ok. 1,5 tys. wiernych. Meczet powstał za tureckie pieniądze. Wybudowano go w pobliżu muzułmańskiego cmentarza w rejonie Mińska nazywanego Tatarskimi Ogrodami, który niegdyś zamieszkiwali miejscowi Tatarzy. Białoruś zamieszkuje dziś ok. 7,5 tys. wyznających islam Tatarów, którzy mieszkają tu od XV w. Pozostali wyznawcy islamu to głownie przybysze z byłych republik radzieckich Azji Środkowej.

Rosyjscy inspektorzy fitosanitarni zamierzają kontrolować białoruskie magazyny jabłek, by wyeliminować ryzyko reeksportu przez Białoruś jabłek pochodzących z krajów, które zostały objęte embargiem spożywczym, głównie z Polski. Za podstawę do takich działań strona rosyjska uważa znaczny wzrost we wrześniu i październiku ilości jabłek, które trafiły do Rosji z zagranicy (z 40 do 400 ton). Wiceminister rolnictwa Białorusi Uładzimir Hrakun w odpowiedzi na te doniesienie odpowiedział, „że nie ma nic do ukrycia”. Dodał też, że w tym roku oczekiwane są wyższe niż zwykle zbiory jabłek w Białorusi.

24 października wizytę w Mińsku złożył wicepremier Mateusz Morawiecki. Spotkał się z prezydentem Aleksandrem Łukaszenką, premierem Andriejem Kobiakowem oraz wicepremierem Michaiłem Rusym. Morawiecki wraz z delegacją rządową wziął też udział w IV posiedzeniu Polsko-Białoruskiej Międzyrządowej Komisji Współpracy Gospodarczej. Otworzył również XX Forum Ekonomiczne Dobrosąsiedztwa (wzięło w nim udział około 150 polskich przedsiębiorstw – kilka razy więcej niż dotychczas).

 

Na świecie. 28 września zmarł Szymon Peres. W latach 2007-14 był prezydentem Izraela, wcześniej dwukrotnym premierem (1984-86 i 1995-96), ministrem w dwunastu rządach i posłem do parlamentu (Knesetu) nieprzerwanie od 1959 do 2007 r. Był laureatem Pokojowej Nagrody Nobla. Izraelski mąż stanu urodził się jako Szymon Perski 2 sierpnia 1923 r. w Wiszniewie w województwie nowogródzkim, na terytorium II RP (obecnie Białoruś).

11 października w Bukowlu na Ukrainie ogłoszony został pierwszy nabór wniosków do nowej edycji programu Polska-Białoruś-Ukraina. Na specjalnej konferencji spotkali się tam przedstawiciele 14 regionów przygranicznych, uczestniczących w przedsięwzięciu. W perspektywie 2014-2020 na realizację programu przeznaczono 183,1 mln euro. Wspólne przedsięwzięcia mogą dotyczyć zachowania dziedzictwa historycznego i kultury lokalnej, poprawy jakości i bezpieczeństwa istniejących połączeń komunikacyjnych, usprawnienia przejść granicznych oraz prewencyjnych przedsięwzięć na wypadek m.in. katastrof ekologicznych i klęsk żywiołowych. W trakcie konferencji podsumowano także pierwszą edycję tego programu. W latach 2007-13 podpisano 117 umów na łączną kwotę wsparcia 174 mln euro. Wspólnych projektów polsko-ukraińskich było 74, polsko-białoruskich 29, a łączących podmioty z Polski, Białorusi i Ukrainy 14. Z programu korzystają mieszkańcy czterech polskich województw: podkarpackiego, lubelskiego, podlaskiego i wschodniej części woj. mazowieckiego oraz czterech obwodów z Białorusi i sześciu z Ukrainy.

14 października w Luksemburgu ministrowie spraw wewnętrznych Białorusi, siedmiu krajów UE, w tym Polski, oraz Komisja Europejska  podpisali deklarację w sprawie „partnerstwa dla mobilności”, w której zadeklarowali wzmocnienie współpracy w dziedzinie migracji i mobilności. W imieniu polskiego rządu dokument podpisał szef MSW Mariusz Błaszczak. Do deklaracji przystąpiły także Bułgaria, Rumunia, Węgry, Finlandia, Łotwa i Litwa. Współpraca ma obejmować zwalczanie przemytu ludzi. Białoruś to kraj, którego mieszkańcy otrzymują najwięcej na świecie wiz Schengen w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Jednocześnie ma jeden z najniższych odsetków odmów przyznania wiz schengeńskich. Z danych Eurostatu wynika, że w 2015 r. w UE mieszkało 140 962 obywateli Białorusi, z czego większość w Polsce (80 889).

Białoruś stanęła na czele Organizacji Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym (ODKB). Przewodniczenie tej strukturze przejęła od Armenii. Układ o bezpieczeństwie zbiorowym WNP zawarto w 1992 r. w stolicy Uzbekistanu, dlatego jest też czasem nazywany „układem taszkienckim”. Założycielami Organizacji były Armenia, Kazachstan, Kirgistan, Rosja i Uzbekistan. Rok później przyłączyły się Białoruś, Azerbejdżan i Gruzja. Dwa ostatnie i Uzbekistan opuściły jednak szeregi Organizacji i obecnie liczy ona sześć państw członkowskich. Celem ODKB jest „umocnienie pokoju, stabilności i bezpieczeństwa międzynarodowego i regionalnego, obrona na zbiorowej zasadzie niepodległości, integralności terytorialnej i suwerenności państw członkowskich.”

Film „Siaroża” w reżyserii Jerzego Kaliny, wyprodukowany przez Telewizję Biełsat, otrzymał kolejne wyróżnienie. Tym razem zajął trzecie miejsce w kategorii filmów dokumentalnych na festiwalu kina prawosławnego „Pokrow” w Kijowie.